ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

330 ( ίδρυση Κωνσταντινούπολης ) – 641 ( τέλος βασιλείας Ηρακλείου ) : σταδιακή μετάβαση από την αρχαιότητα στο Μεσαίωνα, συνυπάρχει το παλιό με το νέο

πρβ διπλή ονομασία Ύστερη Ρωμαϊκή / Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος και χαρακτηρισμός Κωνσταντινούπολης ως Νέας Ρώμης

Παράγοντες μετασχηματισμού :

Καθιέρωση χριστιανισμού
Μεταφορά πρωτεύουσας
Διαίρεση σε Δυτικό και Ανατολικό τμήμα ( 4^ος αι ) – μετεξέλιξη Ανατολικού σε Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Χαρακτηριστικά μεταβατικής περιόδου :

Ανασφάλεια, παρακμή
Φυσικές καταστροφές και εισβολές ξένων λαών οδηγούν σε συρρίκνωση ή εγκατάλειψη πόλεων ( Αθήνα )
Νέες πόλεις οχυρές και ασφαλείς αλλά υποδεέστερες οικονομικά και πολιτιστικά

ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ

ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ( 565 -610 ) :

ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ, ΤΙΒΕΡΙΟΣ, ΜΑΥΡΙΚΙΟΣ, ΦΩΚΑΣ

Η αυτοκρατορία σε κρίση

Α. Εξωτερικά προβλήματα : το Βυζάντιο κυκλώνεται από εχθρούς

Ανατολικά: οι Πέρσες, αντικείμενο διεκδίκησης η Αρμενία – ο Μαυρίκιος συνάπτει συνθήκη ειρήνης με το Χοσρόη το Β’
Βαλκάνια : Αβαροσλάβοι : εισβολές και διείσδυση έως την Πελοπόννησο – οι Άβαροι επιστρέφουν , οι Σλάβοι δημιουργούν μόνιμες εγκαταστάσεις, τις σλαβηνίες
Ιταλία: Λογγοβάρδοι : καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της Ιταλίας – Ο Μαυρίκιος ιδρύει τα εξαρχάτα της Ραβένας και της Καρχηδόνας –

ο έξαρχος συγκεντρώνει πολιτικές και στρατιωτικές αρμοδιότητες –

τα εξαρχάτα πρόδρομοι των θεμάτων

Β. Εσωτερικά προβλήματα :

Κινήματα εξαιτίας της οικονομικής δυσπραγίας και των κοινωνικών αντιθέσεων ( Ο Μαυρίκιος χάνει τη ζωή του σε ένα από αυτά )
Βασιλεία Φωκά : στρατιωτικές αποτυχίες, τυραννία, τρομοκρατία, διάλυση

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Πώς θα χαρακτηρίζατε την κατάσταση που επικρατούσε στο Βυζάντιο, κατά την περίοδο των διαδόχων του Ιουστινιανού (μέσα 6^ου – αρχές 7^ου αιώνα);

2. Ποιους εξωτερικούς εχθρούς του Βυζαντίου θυμάστε;

3. Τι ήταν τα εξαρχάτα και οι έξαρχοι; Ποιο σκοπό εξυπηρετούσε η δημιουργία τους;

4. Ποιος ήταν ο αυτοκράτορας ο οποίος συνήψε συνθήκη ειρήνης με το βασιλιά των Περσών Χοσρόη, τον 6^ο αι. και γιατί;

5. Περιγράψτε την εσωτερική αναρχία που επικρατούσε στα τέλη του 6^ου αι. στο Βυζάντιο.

6. Ποιος ήταν ο διάδοχος του αυτοκράτορα Μαυρίκιου και ποια τα χαρακτηριστικά της βασιλείας του;

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

Α. Εξωτερικοί κίνδυνοι

Οι αβαροσλαβικές επιδρομές συνεχίζονται , καταστρέφονται πόλεις, η Θεσσαλονίκη πολιορκείται επανειλημμένα, ο πληθυσμός συρρικνώνεται στο εσωτερικό της Βαλκανικής – διατηρείται στις παράκτιες περιοχές

Οι Σλάβοι δημιουργούν μόνιμες εγκαταστάσεις, τις σκλαβηνίες,

Οι Πέρσες κατακτούν μεγάλες περιοχές του ανατολικού κράτους, κυριεύουν τα Ιεροσόλυμα και μεταφέρουν τον Τίμιο Σταυρό στην πρωτεύουσά τους

Ο Ηράκλειος με τη βοήθεια του πατριάρχη Σέργιου ξεκινά ιερό πόλεμο – αποφασιστική νίκη των Βυζαντινών στη Νινευί, ο Τίμιος Σταυρός επιστρέφει θριαμβευτικά στα Ιεροσόλυμα

Β. Εσωτερική αναδιοργάνωση

Δημιουργούνται τα θέματα : διοικητικές περιφέρειες ( αρχικά στη

Μ. Ασία, αργότερα σε όλη τη Βαλκανική ) με δικό τους διοικητικό και αμυντικό μηχανισμό- η ανώτατη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία στο στρατηγό. Οι στρατιώτες διαθέτουν ιδιόκτητα και αναπαλλοτρίωτα κτήματα, τα στρατιωτόπια, από τα οποία συντηρούνται, με την υποχρέωση στρατιωτικής υπηρεσίας.

Οι νέοι στρατιώτες – αγρότες υπερασπίζονται με αυταπάρνηση την

ιδιοκτησία τους και αποτελούν στο εξής τη δυναμικότερη τάξη του

Βυζαντίου και τη ραχοκοκαλιά του κράτους

Αναδιοργάνωση της κρατικής μηχανής : δημιουργούνται τα λογοθέσια – Ο Λογοθέτης του Γενικού ( υπεύθυνος των οικονομικών ) και ο Λογοθέτης του Δρόμου ( ένα είδος πρωθυπουργού )

Γ. Εξελληνισμός του κράτους :

Το Βυζαντινό κράτος χάνει μεγάλο μέρος των ανατολικών επαρχιών, αλλά κερδίζει εθνολογική ομοιογένεια – ο περισσότεροι κάτοικοι Έλληνες ή εξελληνισμένοι – τα ελληνικά επίσημη γλώσσα του κράτους
Ο Ηράκλειος εγκαταλείπει τους ρωμαϊκούς τίτλους και ονομάζεται πιστός εν Χριστώ βασιλεύς

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Τι ήταν οι σκλαβηνίες;
Γιατί λέμε ότι ο πόλεμος του Ηρακλείου εναντίον των Περσών είχε θρησκευτικό χαρακτήρα;
Τι ήταν α) τα θέματα β) τα στρατιωτόπια γ)οι κοινότητες χωρίων;
Γιατί θεωρείται ότι τα μέτρα του αυτοκράτορα Ηρακλείου βελτίωσαν το αμυντικό σύστημα του Βυζαντίου;
Τι εννοούμε όταν λέμε ότι το σύστημα της διακυβέρνησης του Ηρακλείου ήταν συγκεντρωτικό;
Ποιοι ήταν οι αξιωματούχοι που ζούσαν δίπλα στο βασιλιά Ηράκλειο;
Αναφέρετε δύο εξελίξεις που οδήγησαν στον εξελληνισμό του βυζαντινού κράτους.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ

Α. ΠΡΟΪΣΛΑΜΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Αγροτική κοινωνία στη Νότια Αραβία, στη Βόρεια νομαδική και φυλετικά οργανωμένη

Β. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΡΑΒΩΝ

ΜΩΑΜΕΘ

Ιδρύει μια νέα θρησκεία, το ισλάμ, με πολλά στοιχεία από τον ιουδαϊκή και τη χριστιανική θρησκεία
Το 622 εκδιώκεται από τη Μέκκα και καταφεύγει στη Μεδίνα – η αποδήμησή του ονομάζεται «εγίρα» και αποτελεί την αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων
Μέσα σε μια 10ετία επιβάλλει τη νέα θρησκεία και συνενώνει τις αραβικές φυλές

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Ιερό βιβλίο το Κοράνι – δεν καθορίζει μόνο τη θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών , αλλά και τις υποχρεώσεις που έχουν ως πολίτες
Υποχρέωση των πιστών ο ιερός πόλεμος ( τζιχάντ ), δηλ η διάδοση της θρησκείας με τα όπλα – αυτή η πίστη οδηγεί σε ραγδαία εξάπλωση του ισλάμ
Η κοσμική δικαιοσύνη δε διαχωρίζεται από τη θρησκευτική – ο ανώτατος άρχοντας ταυτόχρονα θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης – o δικαστής (Μουφτής ή Καδής) δικάζει βάσει των νόμων του Κορανίου (θεοκρατικό κράτος)

ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ

Θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης αναλαμβάνει ο χαλίφης – τοποτηρητής του προφήτη –θρησκευτικό πρότυπο και αρχηγός κράτους ταυτόχρονα -υπεύθυνος για την εφρμογή των εντολών του Κορανίου

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ

ΜΩΑΜΕΘ

1. Ιδρύει μια νέα θρησκεία, το Ισλάμ, με πολλά στοιχεία από τον ιουδαϊκή και τη χριστιανική θρησκεία Αρχίζει να διδάσκει το 613.

2. Το 622 εκδιώκεται από τη Μέκκα και καταφεύγει στη Μεδίνα – η αποδήμησή του ονομάζεται «Εγίρα» και αποτελεί την αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων

3. Μέσα σε μια 10ετία επιβάλλει τη νέα θρησκεία και συνενώνει τις αραβικές φυλές

------------------------

1. Αφού διαβάσετε την πρώτη πηγή της σελίδας 15 του σχολικού σας βιβλίου, να εντοπίσετε τον τρόπο ζωής των Αράβων, πριν την εμφάνιση του Μωάμεθ.

2. Αφού διαβάσετε τη δεύτερη πηγή της σελίδας 15 του σχ. βιβλίου, να εντοπίσετε το κίνητρο που έδωσε ο Μωάμεθ στους Άραβες για ένα νέο τρόπο ζωής.

------------------------------

Σκέφτομαι…

Πώς αντιλαμβάνεστε τη φράση ότι «ο ιερός πόλεμος υπήρξε σημαντικός παράγοντας της ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ»; Γράψτε κάποιους χαρακτηρισμούς για το λαό των Αράβων, των πιστών στο Ισλάμ.

---------------------------------

Η ΑΡΑΒΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟ ΜΩΑΜΕΘ

Η ΑΡΑΒΙΑ ΜΕΤΑ ΤΟ ΜΩΑΜΕΘ

• Αγροτική κοινωνία στη Νότια Αραβία

• στη Βόρεια νομαδική και φυλετικά οργανωμένη

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

• Ιερό βιβλίο το Κοράνι – δεν καθορίζει μόνο τη θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών , αλλά και τις υποχρεώσεις που έχουν ως πολίτες

• Υποχρέωση των πιστών ο ιερός πόλεμος ( τζιχάντ ), δηλ η διάδοση της θρησκείας με τα όπλα – αυτή η πίστη οδηγεί σε ραγδαία εξάπλωση του Ισλάμ Ανταμοιβή μια θέση στον Παράδεισο.

• Η κοσμική δικαιοσύνη δε διαχωρίζεται από τη θρησκευτική – ο ανώτατος άρχοντας ταυτόχρονα θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης o δικαστής (Μουφτής ή Καδής) δικάζει βάσει των νόμων του Κορανίου – (θεοκρατικό κράτος)

ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ

• Θρησκευτικός και πολιτικός ηγέτης αναλαμβάνει ο Χαλίφης – τοποτηρητής του προφήτη –θρησκευτικό πρότυπο και αρχηγός κράτους ταυτόχρονα-υπεύθυνος για την εφαρμογή των εντολών του Κορανίου.

----------------------------

Παρατηρώ την εικόνα του βιβλίου στη σελ. 17

Να θυμάστε ότι οι αντιλήψεις των μουσουλμάνων ήταν ανεικονικές.

Θα ξαναγίνει αναφορά στο ρόλο που έπαιξαν αυτές οι αντιλήψεις στην περίοδο της εικονομαχίας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών α) Κοράνιο, β) Εγίρα, γ) τζιχάντ, δ) θεοκρατικό κράτος
Πώς ζούσαν οι Άραβες πριν την εμφάνιση του Μωάμεθ;
Μέσα σε πόσα χρόνια ο Μωάμεθ κατάφερε να επιβάλει την νέα θρησκεία;
Ποιος ήταν ο ρόλος της τζιχάντ στην εξάπλωση των Αράβων;
Ποια ήταν η εσωτερική οργάνωση του κράτους τους;

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ ( μέσα 8ου – μέσα 9ου αι )

Ξεκινά στα χρόνια των Ισαύρων – πρωτεργάτες οι δύο πρώτοι Ίσαυροι ( Λέων Γ’ και Κωνσταντίνος Ε’ )

Συνθήκες εκδήλωσης

Συχνές οι υπερβολές κατά τη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων, που φτάνουν στα όρια της δεισιδαιμονίας – οι Άραβες χαρακτηρίζουν τους Βυζαντινούς ειδωλολάτρες
Οι κάτοικοι των ανατολικών επαρχιών υποστηρίζουν την ανεικονική παράσταση του θείου : ο χριστιανισμός καθαρά πνευματική θρησκεία – δε συμβιβάζεται με την απεικόνιση του θείου με μορφή ανθρώπινη.
Το βυζαντινό κράτος στηρίζεται σ’ αυτούς, για να αντιμετωπίσει τους πειρατές στα παράλια και τα νησιά , τους Σλάβους και τους Βούλγαρους στη Βαλκανική. Οι αυτοκράτορες αναγκασμένοι σχεδόν να υποστηρίξουν τους εικονομάχους
Οι μοναχοί, των οποίων ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται,. είναι απαλλαγμένοι από τη στρατιωτική θητεία, σε μια εποχή που το κράτος κινδυνεύει από εξωτερικούς εχθρούς . Επιπλέον είναι αντίθετοι σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Είναι οι κυρίως υπέρμαχοι της λατρείας των εικόνων
Οι μονές , αν και διαθέτουν μεγάλα κτήματα, είναι απαλλαγμένες από τη φορολογία – το κράτος ζημιώνεται οικονομικά
Οι αυτοκράτορες κάνουν μια γενικότερη προσπάθεια να υποτάξουν την Εκκλησία στη βούλησή τους

Έναρξη εικονομαχίας

Ένας μεγάλος σεισμός στη Σαντορίνη ερμηνεύεται ως θεϊκή οργή για την ειδωλολατρική προσκύνηση των εικόνων
Πρώτη εκδήλωση της εικονομαχίας η διαταγή του Λέοντα Γ’ να απομακρυνθεί μια εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη του Παλατιού

Ξεσπούν αντιδράσεις που απλώνονται ως τη Στερεά Ελλάδα – ο θεματικός

στόλος κινείται εναντίον του αυτοκράτορα, αλλά νικιέται σον Ελλήσποντο

Το 730 το πρώτο επίσημο εικονομαχικό διάταγμα : κατά την εφαρμογή του έχουμε βασανισμούς, διώξεις, δημεύσεις περιουσιών των εικονολατρών
Ο Πάπας αντιδρά στο διάταγμα και στρέφεται πλέον προς τους Φράγκους – αρχίζει να γίνεται φανερή η ρήξη Ανατολικής – Δυτικής Εκκλησίας

Κορύφωση

Στα χρόνια του Κωνσταντίνου Ε’ ανελέητη εκστρατεία εναντίον μοναχών και μοναστηριών που αποτελούσαν προπύργια εικονολατρίας . Οι διώξεις νομιμοποιούνται με τη Σύνοδο της Ιέρειας
Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος : η Ειρήνη η Αθηναία καταδικάζει την εικονομαχία

Αναζωπύρωση και τέλος Εικονομαχίας

Η τελική φάση πιο ήπια

Το θέμα επαναφέρουν οι αυτοκράτορες Λέοντας Ε’ και Θεόφιλος
Οριστική λύση από τη Θεοδώρα ( γυναίκα Θεόφιλου, κρυφή εικονολάτρισσα ) – επικυρώνει τα πρακτικά της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου

Οριστική αποτυχία του κράτους να υποτάξει οριστικά στη βούλησή του την Εκκλησία

Εικονομαχία (726 -843)

• Ορισμός: η διαμάχη για το ζήτημα των εικόνων, η οποία διήρκεσε περίπου 1 αιώνα

• Πρωτεργάτες: Λέων Γ΄ Ίσαυρος, Κων/νος 5^ος Ίσαυρος

• Αφορμή: η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (726)

• Πρώτη ενέργεια: απομάκρυνση μιας εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη του Παλατιού

• Εικονομαχικό διάταγμα (730): ανήκε στο Λέοντα (βασανισμοί, διώξεις, δημεύσεις περιουσιών των εικονολατρών)

• Αντιδράσεις: οργή λαού, οδομαχίες, κτηνωδίες, Θέμα Ελλάδας, Ο θεματικός στόλος κινήθηκε εναντίον του αυτοκράτορα, αλλά ηττήθηκε κοντά στον Ελλήσποντο. Απομάκρυνση Πάπα και προσέγγισή του με τους Φράγκους, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για το Πρώτο Σχίσμα

Φάσεις εικονομαχίας

• Πρώτο κύμα: οι διώξεις του Λέοντα Γ΄(πρώτο μισό 8^ου αι)

• Δεύτερο κύμα: Επί Κωνσταντίνου Ε’(μέσα 8^ου αι.) - ανελέητη εκστρατεία εναντίον μοναχών και μοναστηριών προπύργιων εικονολατρίας

• Σύμμαχη Σύνοδος (μέσα 8^ου αι):της Ιέρειας: καταδίκη εικόνων

• 2^η Σύνοδος (μετά από 30χρόνια): Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (στη Νίκαια της Βιθυνίας), καταδίκη της προηγούμενης (Κων/νος Στ΄ και μητέρα του Ειρήνη)

• Αναζωπύρωση εικονομαχίας: επί Λέοντα Ε΄ και Θεόφιλου

• Σύνοδος Κων/πολης (843):Σύγκληση από Μιχαήλ Γ΄, την μητέρα του Θεοδώρα και τους συνεργάτες της Βάρδα και Θεόκτιστο -τελική αναστήλωση των εικόνων

Διαβάζουμε το απόσπασμα «Συνθήκες εκδήλωσης της εικονομαχίας» και την πρώτη πηγή της ίδιας σελίδας και προσπαθούμε να συμπληρώσουμε τον παρακάτω πίνακα
Την ώρα που θα σκεφτόσαστε θυμηθείτε και προβληματιστείτε:
α) ανατρέξτε στην εικόνα της επιστροφής του Μωάμεθ στη σελίδα 15 του σχολικού σας βιβλίου και σκεφτείτε ότι οι ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους είχαν επηρεαστεί από τους Άραβες. Πως σχετίζεται αυτό με την εικονομαχία;

β)Μελετήστε την παρακάτω πηγή και σκεφτείτε πόσο σημαντική ήταν για το λαό η θρησκευτική του πίστη και πως το χρησιμοποίησε αυτό ο αυτοκράτορας; «Φροντίδα για το φτωχό λαό, προστασία του απέναντι στους ισχυρούς, γιατί όπως το καθορίζει με σαφήνεια ο Λέων ο Γ΄ αυτή είναι η θέληση του Θεού κα γιαυτό έτσι μόνο θα μπορέσουν οι Βυζαντινού «εν τούτοις τοις όπλοις τη δυνάμει του Θεού ευσθενώς αντιτάττεσθαι τοις πολεμίοις». Μ’ άλλα λόγια το σύνθημα «μαζί με το Θεό για τους φτωχούς και τους καταπιεσμένους και την υπεράσπιση της πατρίδας» αποτελεί το θεμέλιο της εικονομαχικής πολιτικής» Ε. Γλύκατζη Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας

γ) Συγκρίνετε την πολιτική ιδεολογία που προβάλλει η κ. Γλύκατζη στην παραπάνω πηγή, με τις πληροφορίες που παίρνουμε από την ίδια, στην πηγή του βιβλίου σας και αναλογιστείτε αν ο λαός είχε συνείδηση του τι ακριβώς συνέβαινε την εποχή εκείνη στη βυζαντινή αυτοκρατορία

δ) ύστερα από τις σκέψεις αυτές, μπορείτε να ξεχωρίστε τα πραγματικά αίτια από τις αφορμές της εικονομαχίας;

Θρησκευτικές πεποιθήσεις μέσα στο Βυζάντιο (υπήρχε μια ενιαία πίστη;)
Εξωτερικοί εχθροί –επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους
Πολιτική σκοπιμότητα της εικονομαχίας

Μήπως ο λαός χειραγωγείται εύκολα;;;

Μελετήστε τη 2^η πηγή της σελίδας 19 του βιβλίου σας και απαντήστε:

1) Ο χρονογράφος Θεοφάνης ήταν εικονομάχος ή εικονολάτρης; Από ποια σημεία της πηγής φαίνεται η τοποθέτησή του;

2) Ποια ερμηνεία έδωσαν στην έκρηξη του ηφαιστείου οι εικονομάχοι και ποια οι εικονολάτρες; Ποιο χαρακτηριστικό της μεσαιωνικής νοοτροπίας αποκαλύπτουν οι συγκεκριμένες ερμηνείες;

Τα επιχειρήματα των αντιπάλων…

Αφού διαβάσετε τις δύο πηγές στη σελίδα 20 του σχολικού σας βιβλίου

Α) Να βρείτε τα βασικά επιχειρήματα των εικονομάχων και των εικονολατρών

Β)Να προσέξετε ποιος είναι ο συγγραφέας των επιχειρημάτων των εικονομάχων και πού απευθύνεται.

Συγκρίνετε τις παρακάτω πληροφορίες και εντοπίσετε και έναν άλλο βαθύτερο λόγο που οδήγησε στην εικονομαχία…

• Οι μοναχοί, των οποίων ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται, είναι απαλλαγμένοι από τη στρατιωτική θητεία, σε μια εποχή που το κράτος κινδυνεύει από εξωτερικούς εχθρούς Επιπλέον είναι αντίθετοι σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια. Είναι οι κυρίως υπέρμαχοι της λατρείας των εικόνων

• Οι μονές , αν και διαθέτουν μεγάλα κτήματα, είναι απαλλαγμένες από τη φορολογία – το κράτος ζημιώνεται οικονομικά

• Οι αυτοκράτορες κάνουν μια γενικότερη προσπάθεια να υποτάξουν την Εκκλησία στη βούλησή τους

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΠΟΜΠΕΥΣΗ ΜΟΝΑΧΩΝ

«Ο Κων/νος ο Ε΄ στιγμάτισε και ατίμασε το σχήμα των μοναχών, εξαναγκάζοντας τους καλόγερους να παρελάσουν στον Ιππόδρομο κρατώντας ο κάθένα τους από το χέρι μια γυναίκα, ενώ ο κόσμος τους έφτυνε και τους έβριζε».

Θεοφάνης, Χονογραφία, εκδ. De Boor, τομ. 1, Λειψία 1883, 437-438

Σημειώνονται και οι παρακάτω απόψεις

Α) Οι μοναχοί ήταν κηφήνες της βυζαντινής αυτοκρατορίας (Γ. Πλήθων)

Β) Τα βυζαντινά μοναστήρια πρόσφεραν πολλά στην παραγωγή πολιτισμού (π.χ. αγιογραφίες, βυζαντινοί ύμνοι, αντιγραφή και διάσωση αρχαίων χειρογράφων).

Με βάση την παρακάτω πηγή, ποια νομίζετε ότι είναι η σημασία της νίκης των εικονομάχων;

«Η συντριβή του εικονοκλαστικού κινήματος σήμανε τη νίκη της ελληνικής θρησκευτικής και πολιτιστικής ιδιομορφίας πάνω στην ασιατική, όπως την είχε ενσαρκώσει η εικονομαχία. Από τότε το Βυζάντιο διατήρησε τη δική του πολιτιστική φυσιογνωμία μεταξύ Ανατολής και Δύσης ως ελληνοχριστιανική αυτοκρατορία».

G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμ. Β΄ Αθήνα 1979,90

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Πόσο διήρκεσε η εικονομαχία και ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες εικονομάχοι αυτοκράτορες του Βυζαντίου;
Ποιες ήταν οι συγκρουόμενες θρησκευτικές πεποιθήσεις, που οδήγησαν στην εικονομαχική έριδα;
Ποιοι εξωτερικοί εχθροί απειλούσαν το βυζάντιο και ποια ήταν η πολιτική αναγκαιότητα της εικονομαχικής πολιτικής;
Με ποια αφορμή ξέσπασε η δίωξη εναντίον των εικόνων και τι δείχνει αυτό για τη μόρφωση του βυζαντινού λαού;
Ποιες ήταν οι ενέργειες του Λέοντα του Γ΄ εναντίον των εικόνων;
Πώς αντέδρασαν α) ο εικονόφιλος λαός β)το Θέμα της Ελλάδας γ) ο Πάπας;
Στη διάρκεια της βασιλείας ποιου αυτοκράτορα εξαπολύθηκε ανελέητη επίθεση κατά των μονών και των μοναχών;
Ποιες σύνοδοι προσπάθησαν να διευθετήσουν το ζήτημα των εικόνων, πότε και από ποιους αναστηλώθηκαν οριστικά οι εικόνες;

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ( 6^ος – 9^ος αι )

Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

6^ος – 7^ος αι

Τον 6^ο αι επιδημίες, φυσικές καταστροφές και πόλεμοι μειώνουν τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας. Ωστόσο αρκετές πόλεις επιβιώνουν και μερικές μάλιστα ακμάζουν
Οι αστικές δραστηριότητες περιορίζονται
Το εξωτερικό εμπόριο

- στην Ανατολή περιορίζεται – οι Άραβες ελέγχουν τους χερσαίους εμπορικούς δρόμους και τα λιμάνια της Ανατολής – επιβάλλουν υψηλούς τελωνειακούς δασμούς

- Στη Δύση μειώνεται στο ελάχιστο – ο θαλάσσιες μεταφορές εξαιρετικά δύσκολες λόγω της πειρατείας

8^ος – 9^ος αι

- Αύξηση πληθυσμού

- Εμπόριο και οικονομία αρχίζουν να ανακάμπτουν

- Τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα από το Νικηφόρο τον Α’ ( «κακώσεις» )

1. Ακύρωση φοροαπαλλαγών και εγγραφή σε φορολογικούς καταλόγους

2. Επιβολή καπνικού φόρου στους παροίκους των μονών και των ναών και στα φιλανθρωπικά ιδρύματα

3. Συλλογική ευθύνη της κοινότητας για την καταβολή φόρων

( αλληλέγγυον )

4. Απαγόρευση τοκογλυφίας

5. Δημιουργία κλήρων και για τους ναύτες – στρατιώτες

6. Υποχρέωση πλοιοκτητών να δανείζονται από το κράτος με υψηλό επιτόκιο

Β. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται με :

Την εμφάνιση οικογενειακών επωνύμων, που χαρακτηρίζουν μεγάλες στρατιωτικές οικογένειες
Την ανέγερση πόλεων – κάστρων
Τη βαθμιαία επέκταση του θεσμού των θεμάτων με τη δημιουργία νέων

( και ναυτικών) και τη διαίρεση παλαιότερων σε μικρότερα

Γ’ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΙ

Πρόβλημα για το Βυζάντιο η εγκατάσταση μεγάλου αριθμού Σλάβων στις ευρωπαϊκές επαρχίες. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται με συγκροτημένη εποικιστική πολιτική :

Βυζαντινοί κάτοικοι από τη Μ. Ασία μεταφέρονται σε σλαβηνίες, για να ενισχύσουν την εκεί παρουσία των Βυζαντινών και αντίστροφα Σλάβοι μεταφέρονται κυρίως στη Μ.Ασία

Από τα τέλη του 8^ου αι οι Σλάβοι σταδιακά ενσωματώνονται και αφομοιώνονται

Δ’ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΘΩΜΑ ΣΛΑΒΟΥ

Εκδηλώνεται τον 8^ο αι στη Μ. Ασία στα χρόνια του Μιχαήλ Β’. Ο Θωμάς Σλάβος εμφανίζεται ως προστάτης των φτωχών και υπόσχεται φοροαπαλλαγές
Ο Θωμάς στέφεται αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Αντιόχειας
Η αναταραχή μεταδίδεται γρήγορα σε στρατό και στόλο. Μόνο τα 2 από τα 6 θέματα μένουν πιστά στον αυτοκράτορα
Ο Θωμάς πολιορκεί την Κωνσταντινούπολη, αλλά τελικά αναγκάζεται να λύσει την πολιορκία, συλλαμβάνεται και θανατώνεται
Το κίνημα λιγότερο κοινωνική επανάσταση και περισσότερο εμφύλιος πόλεμος για τη διεκδίκηση του θρόνου και σύγκρουση μεταξύ κεντρικής εξουσίας και επαρχιών

KOINΩNIA KAI OIKONOMIA (6^ος-9οςαι.)

6^ος – 7^ος αι.

• Επιδημίες, φυσικές καταστροφές και πόλεμοι μειώνουν τον πληθυσμό της αυτοκρατορίας. Ωστόσο αρκετές πόλεις επιβιώνουν και μερικές μάλιστα ακμάζουν

• Οι αστικές δραστηριότητες περιορίζονται

• Το εξωτερικό εμπόριο περιορίζεται

- στην Ανατολή – οι Άραβες ελέγχουν τους χερσαίους εμπορικούς δρόμους και τα λιμάνια της Ανατολής – επιβάλλουν υψηλούς τελωνειακούς δασμούς

- στη Δύση – οι θαλάσσιες μεταφορές εξαιρετικά δύσκολες λόγω της πειρατείας

8^ος -9^ος αι.

• Αύξηση πληθυσμού

• Εμπόριο και οικονομία αρχίζουν να ανακάμπτουν

• Τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα από το Νικηφόρο τον Α’ ( «κακώσεις» )

-ακύρωση φοροαπαλλαγών –εγγραφή πολιτών σε φορολογικούς καταλόγους

-καπνικός φόρος στους παροίκους των μονών και στα φιλανθρωπικά ιδρύματα

-αλληλέγγυον (=συλλογική ευθύνη κατοίκων χωρίου)

-απαγόρευση τοκογλυφίας

-ίδρυση ναυτικών θεμάτων

- Υποχρέωση πλοιοκτητών να δανείζονται από το κράτος με υψηλό επιτόκιο

Σκεφτείτε…

Κρίνοντας τις κακώσεις, σε ποιες κοινωνικές τάξεις και δυνάμεις νομίζετε ότι στηρίχτηκε ο Νικηφόρος για να εξυγιάνει τα οικονομικά της αυτοκρατορίας; Μπορείτε να επισημάνετε τυχόν αρνητικά στοιχεία στις μεταρρυθμίσεις του Νικηφόρου του Α΄;

Αφού διαβάσετε τις παρακάτω πηγές να εξηγήσετε πως καταλαβαίνετε τη φράση ότι από τα μέσα του 7^ου ως τα μέσα του 9^ου αι. η μεσοβυζαντινή κοινωνία στρατιωτικοποιείται.

1. Είναι χαρακτηριστικό ότι από αυτήν την εποχή ακριβώς αρχίζει η χρήση οικογενειακών ονομάτων. Όσα διέσωσαν οι πηγές είναι σχεδόν αποκλειστικά επώνυμα στρατιωτικών οικογενειών, αφού η βυζαντινή αριστοκρατία προερχόταν από το στρατό και ήταν περήφανη για τα κατορθώματα των προγόνων της. Η στρατιωτικοποίηση της χώρας φαίνεται ιδιαίτερα στη μορφή που αποκτούν αυτό το διάστημα οι βυζαντινές πόλεις.. Οι πόλεις είναι φυσικά ή τεχνητά οχυρωμένες. Πολλές πόλεις αυτής της εποχής είναι χτισμένες σε απόκρημνα και δυσπρόσιτα μέρη. Χρησιμεύουν σαν καταφύγια των αγροτικών πληθυσμών της περιοχής και στεγάζουν μόνιμα περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές στρατιωτικές φρουρές, χαρακτηρίζονται όλες ως «κάστρα» (φρούρια) κα έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι αυτός ο όρος αντικαθιστά προοδευτικά τον όρο «πόλις».

Ε. Γλύκατζη Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Αθήνα 1977, 36-37

2. ΕΝΑ ΠΡΩΙΜΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ

…Η πρώτη πολιορκία της Θεσσαλονίκης, αποτέλεσμα της αβαροσλαβικής επίθεσης του 617 ή 619, βρήκε πολλούς από τους κατοίκους της έξω από τα τείχη να μαζεύουν σοδιά. Στη διάρκεια της μάχης έφτασαν έμποροι από την Κωνσταντινούπολη μεταφέροντας σιτάρι…

Αντίθετα από τους τρομοκρατημένους ναυκλήρους που δεν βοήθησαν τη Θεσσαλονίκη το 597, οι κυβερνήτες και τα πληρώματα πήραν τα όπλα και βοήθησαν στην απόκρουση των βαρβάρων. Δεν μπορεί να υπάρξει καλύτερο παράδειγμα για το τι σημαίνει ό όρος «στρατιωτικοποίηση» στο Βυζαντινό Κράτος. Η στρατιωτικοποίηση δεν έγκειται τόσο στο τυπικό θέμα της συγκέντρωσης της πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας στα χέρια του στρατηγού του θέματος, αλλά σήμαινε μάλλον το να μάθουν οι Βυζαντινοί να ζουν με τον κίνδυνο, ένα μάθημα που φαίνεται ότι είχαν αφομοιώσει από τις αρχές του 7^ου αι.

J. L. Teall, The Grain Supply of the Byzantine empire (330-1025), Dumbarton Oak Papers 13 (1959)121

Επομένως θα θυμάμαι…

Η στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας εκφράζεται με :

• Την εμφάνιση οικογενειακών επωνύμων, που χαρακτηρίζουν μεγάλες στρατιωτικές οικογένειες

• Την ανέγερση πόλεων – κάστρων

• Τη βαθμιαία επέκταση του θεσμού των θεμάτων με τη δημιουργία νέων ( και ναυτικών) και τη διαίρεση παλαιότερων σε μικρότερα

Διαβάστε την πηγή της σελίδας 22 του σχολικού σας βιβλίου και απαντήστε…

Ποιο σκοπό νομίζετε ότι είχε η ανοικοδόμηση των πόλεων της Πελοποννήσου από το Νικηφόρο τον Α΄; Γιατί φρόντισε ιδιαίτερα να ξαναχτιστούν οι εκκλησίες και να εκχριστιανιστούν οι Σλάβοι;

Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσε και η εποικιστική πολιτική που ακολούθησε…

Επειδή οι καιροί ήταν δύσκολοι, και οι σκλαβηνίες ήταν απειλή για το Βυζάντιο…

Ακολουθήθηκε πολιτική μετακίνησης πληθυσμών (εποικιστική πολιτική): Βυζαντινοί κάτοικοι από τη Μ. Ασία μεταφέρονται σε σλαβηνίες, για να ενισχύσουν την εκεί παρουσία των Βυζαντινών και αντίστροφα Σλάβοι μεταφέρονται κυρίως στη Μ.Ασία

Στόχοι της εποικιστικής πολιτικής:

Η εθνολογική αφομοίωση των Σλάβων και η ενίσχυση του ντόπιου πληθυσμού
Η εξασφάλιση καλλιεργητών (οικονομικές σκοπιμότητες)

Η εξασφάλιση στρατιωτών (αμυντικές σκοπιμότητες)

Αφού μελετήσετε την εικόνα και το κείμενο της σελ. 23 του σχολικού σας βιβλίου απαντήστε στις εξής ερωτήσεις σχετικά με το κίνημα του Θωμά του Σλάβου (821-822)…

Ποιες υποσχέσεις έδωσε ο Θωμάς στους κατοίκους των Ανατολικών επαρχιών για να αποκτήσει οπαδούς; Μπορείτε από αυτές τις υποσχέσεις να βγάλετε κάποια συμπεράσματα σχετικά με τα προβλήματα και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους;
Ποιο σκοπό του κινήματος του Θωμά του Σλάβου αποκαλύπτει η εικόνα της σελίδας 23; Στο κείμενο του βιβλίου σας να εντοπίσετε το χαρακτηρισμό που δίνεται στο κίνημα του Θωμά του Σλάβου και να σκεφτείτε αν αυτός ο χαρακτηρισμός συμφωνεί με το μήνυμα που μεταφέρει η εικόνα της σελ. 23.
Ποια ήταν τα αίτια της αποτυχίας του κινήματος;

Μελετήστε την πηγή στη σελ. 22 του σχολικού σας βιβλίου και παρατηρείστε α) πού αποδίδει την νίκη του ο αυτοκράτορας Μιχαήλ ο Β΄ και τι δείχνει αυτό για την ιδεολογία της Βυζαντινής κοινωνίας; β) Πως τιμωρήθηκε ο Θωμάς; Πως μας φαίνεται αυτή η τιμωρία σήμερα;

Ερωτήσεις

1.Ποια κατάσταση επικρατούσε στο Βυζάντιο τον 6^ο και 7^ο αι. και ποια ήταν η αλλαγή τον 8^ο και 9^ο αι.;

2. Τι ήταν οι κακώσεις και ποιες κακώσεις γνωρίζετε; Υπάρχουν αδύνατα σημεία σε αυτές;

Τι εννοούμε με τον όρο «στρατιωτικοποίηση» και ποια στοιχεία αποδεικνύουν τη στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας;
Ποια εποικιστική πολιτική ακολούθησε ο αυτοκράτορας Νικηφόρος ο Α΄ και ποια ήταν η σκοπιμότητά της;
Πότε εκδηλώθηκε το κίνημα του Θωμά του Σλάβου και τι υποσχέθηκε στους οπαδούς του;
Γιατί έχασε ο Θωμάς;
Ποιος ήταν ο χαρακτήρας του κινήματός του;

ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ

Α. ΣΚΛΑΒΗΝΙΕΣ

Μόνιμες εγκαταστάσεις Σλάβων στη Βαλκανική χερσόνησο
Στο χώρο του Βυζαντίου οι σκλαβηνίες αρχικά ημιαυτόνομες αυτόνομες νησίδες, πλήρωναν φόρο υποτέλειας στο Βυζάντιο
Από τις σκλαβηνές στα βορειοδυτικά της Βαλκανικής θα προκύψουν τον 9^ο αι τα κρατίδια των Σέρβων και των Κροατών – η ύπαρξη τους θα διευκολύνει τον εκχριστιανισμό των δύο λαών
Οι σκλαβηνίες στα νότια της χερσονήσου ενσωματώνονται σταδιακά στο βυζαντινό κράτος

Β. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Τον 7^ο αι ιδρύεται το κράτος των Βουλγάρων – νικούν το βυζαντινό στρατό και κατακτούν τα εδάφη μεταξύ Αίμου, Δούναβη και Ευξείνου Πόντου
Το βυζάντιο αναγκάζεται να αποδεχτεί τη νέα κατάσταση – η διείσδυση Σλάβων στην περιοχή την έχει αποσπάσει ουσιαστικά από τον έλεγχο του Βυζαντίου
Κατά περιόδους Βυζαντινοί και Βούλγαροι συμμαχούν
Τον 8^ο αι ο Κωνσταντίνος ο Ε’ προσπαθεί να καταλύσει το βουλγαρικό κράτος εκμεταλλευόμενος την εσωτερική κρίση που αντιμετωπίζει λόγω της σύγκρουσης της φιλοβυζαντινής με την αντιβυζαντινή μερίδα. Το Βυζάντιο επικρατεί και αποκαθιστά την υπεροχή του – δεν καταφέρνει όμως να καταλύσει το βουλγαρικό κράτος

Κρούμος

9^ος αι – το κράτος του πλέον ισχυρό -συγκρούεται με τον Νικηφόρο Α’ και τον συντρίβει. Ο αυτοκράτορας νεκρός στο πεδίο της μάχης. Ο Κρούμος προελαύνει μέχρι την Κωνσταντινούπολη – ο ξαφνικός θάνατός του όμως απαλλάσσει το Βυζάντιο από ένα επικίνδυνο εχθρό – ο διάδοχός του υπογράφει 30ετή συνθήκη ειρήνης

Οργάνωση του βουλγαρικού κράτους

Δύο φυλετικά στοιχεία : οι πρωτοβούλγαροι και οι Σλάβοι
Την πολιτική του κράτους καθορίζουν ο χάνος και ο πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία, ενώ οι Σλάβοι ηγέτες των σκλαβηνιών έχουν ως ένα βαθμό αυτονομία
Τον 9^ο αι αποδυναμώνονται ο Σλάβοι ηγεμόνες και ενισχύεται η κεντρική εξουσία
Οι Βούλγαροι εκσλαβίζονται λόγω της αριθμητικής υπεροχής των Σλάβων – αποκτούν εθνική ομοιογένεια

Α. Σλάβοι

1. Ξαναθυμάμαι: Τι ήταν οι σκλαβηνίες;

2. Στο χώρο του Βυζαντίου οι σκλαβηνίες αρχικά ημιαυτόνομες αυτόνομες νησίδες, πλήρωναν φόρο υποτέλειας στο Βυζάντιο

3. Από τις σκλαβηνίες στα βορειοδυτικά της Βαλκανικής θα προκύψουν τον 9^ο αι τα κρατίδια των Σέρβων και των Κροατών – η ύπαρξη τους θα διευκολύνει τον εκχριστιανισμό των δύο λαών

4. Οι σκλαβηνίες στα νότια της χερσονήσου ενσωματώνονται σταδιακά στο βυζαντινό κράτος

Β. Βούλγαροι: Παρατηρείστε το παρακάτω διάγραμμα και σκεφτείτε αν ένας εχθρικός λαός αντιμετωπίζεται πάντα με τον ίδιο τρόπο και τι καθορίζει τελικά την επιλογή του τρόπου αντιμετώπισής του…

	ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ	ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ
7^ος αι.	Ιδρύεται το κράτος των Βουλγάρων – νικούν το βυζαντινό στρατό και κατακτούν τα εδάφη μεταξύ Αίμου, Δούναβη και Ευξείνου Πόντου	Το Βυζάντιο αναγκάζεται να αποδεχτεί τη νέα κατάσταση . Ο αυτοκράτορας υπόσχεται την καταβολή ετήσιων χορηγιών στο μέλλον. Εξάλλου το Βυζάντιο είχε ήδη χάσει τον έλεγχο της περιοχής από σλαβικές φυλές που είχαν διεισδύσει
αρχές 8^ου αι	Οι Βούλγαροι συμμαχούν με το Βυζάντιο	Ο αυτοκράτορας Λέοντας Γ΄ έχει ανάγκη τη συμμαχία για να αντιμετωπίσει τους Άραβες.
8^ος αι.	Μεγάλη εσωτερική σύγκρουση μεταξύ της αντιβυζαντινής και φιλοβυζαντινής παράταξης	Αλλεπάλληλες εκστρατείες του Κων/νου Ε΄ με στόχο την κατάλυση του βουλγαρικού κράτους.
αρχές 9ου αι.	Η Βουλγαρία ισχυροποιείται , λόγω προσάρτησης Αβαρικών εδαφών. Ο χάνος Κρούμος καταλαμβάνει τη Σαρδική (=Σόφια) και εξοντώνει τους υπερασπιστές της). Μετά το θάνατο του Νικηφόρου καταλαμβάνει λιμάνια του Εύξεινου Πόντου, εμφανίζεται μπροστά στα τείχη της Κων/πολης. Πεθαίνει ξαφνικά και ματαιώνονται τα σχέδιά του. Ο διάδοχος του Κρούμου ο Ομουρτάγ, συνάπτει 30ετή ειρήνη με το Βυζάντιο	Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος ο Α’ εκστρατεύει κατά των Βουλγάρων, δε γνωρίζει τη γεωγραφία της περιοχής, σκοτώνεται στις διαβάσεις του Αίμου.

Στον προηγούμενο πίνακα πόσους τρόπους αντιμετώπισης του αντιπάλου εντοπίσατε;

Διαβάστε τώρα την πηγή της σελίδας 24 του σχολικού σας βιβλίου και εντοπίστε και ένα άλλο μέσο με το οποίο διεξάγονταν οι πόλεμοι την εποχή εκείνη.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: Αφού διαβάσετε την πηγή στη σελίδα 26 του σχολικού σας βιβλίου να περιγράψετε την εσωτερική κατάσταση στη Βουλγαρία και να εντοπίσετε τις σχέσεις που είχε με το Βυζάντιο. Θα σας βοηθήσουν οι παρακάτω σημειώσεις:

Σημείωση: παρατάξεις στη Βουλγαρία

αντιβυζαντινή	Φιλοβυζαντινή
Η παλιά βουλγαρική αριστοκρατία	Η εθνότητα που διαμορφωνόταν από την ανάμειξη σλαβικών πληθυσμών με τις λαϊκές βουλγαρικές τάξεις.

Η οργάνωση του Βουλγαρικού κράτους (εθνικός-φυλετικός δυϊσμός)

Ως τον 9^ο αι.

Στη διάρκεια του 9^ου αι.

Κυβερνούν και τα δύο φυλετικά στοιχεία της Βουλγαρίας:

Α) ο χάνος και οι πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία καθορίζουν την κρατική πολιτική.

Β) οι αρχηγοί των σκλαβηνιών i)συμμετέχουν ως ένα βαθμό στη διοίκηση ii)διατηρούν μια ορισμένη αυτονομία στις περιοχές τους

Α) Ενισχύεται η κεντρική εξουσία και οι Σλάβοι υποτάσσονται πολιτικά στην πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία

Β) Οι Σλάβοι έχουν αριθμητική υπεροχή και αφομοιώνουν εθνολογικά τους ουννικής καταγωγής Βουλγάρους (στην ουσία οι Βούλγαροι εκσλαβίζονται)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Τι ήταν οι σκλαβηνίες;
Πώς εξελίχθηκαν οι Σκλαβηνίες στα βορειοδυτικά της χερσονήσου του Αίμου και πώς στα νότια;
Ποιες ήταν οι σχέσεις των Βουλγάρων με τους βυζαντινούς από τον 7^ο ως τον 9^ο αιώνα;
Ποια μέσα χρησιμοποιούσαν οι Βυζαντινοί για να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς τους;
Ποιες ήταν οι παρατάξεις στο Βουλγαρικό κράτος;

ΤΟ ΦΡΑΓΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΡΟΛΙΔΩΝ

Α. Η εποχή των Μεροβιγγείων και η κρίση του Φραγκικού κράτους

Το βασίλειο των Φράγκων ιδρύεται στα τέλη του 5^ου αι από το γενάρχη της δυναστείας των Μεροβιγγείων και γίνεται το ισχυρότερο κράτος στη Δύση
Λόγω της ανικανότητας των διαδόχων παρακμάζει οικονομικά και πολιτιστικά και διασπάται
Στα τέλη του 7^ου αι η κατάσταση σε αδιέξοδο, μόνος σταθερός παράγοντας η Εκκλησία

Β. Ο Κάρολος και η ακμή της φραγκικής δύναμης

Ο αυλάρχης Κάρολος Μαρτέλ καταφέρνει να αναχαιτίσει τους ‘Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας – το αξίωμα του αυλάρχη αποκτά αυξημένο κύρος
Αναλαμβάνει την εξουσία και γίνεται ιδρυτής της δυναστείας των Καρολιδών
Ο γιος του Καρόλου , Πιπίνος, στέφεται αυτοκράτορας από τον Πάπα και ως αντάλλαγμα του δωρίζει την περιοχή από τη Ραβένα μέχρι τη Ρώμη – ίδρυση παπικού κράτους
Ο διάδοχος του Πιπίνου Κάρολος ο Μέγας ( Καρλομάγνος ) επεκτείνει τα σύνορα του κράτους στο μεγαλύτερο μέρος της Δυτικής Ευρώπης
Ο Καρλομάγνος οργανώνει διοικητικά το κράτος του σε 200 κομητείες, ενεργοποιεί το θεσμό των βασιλικών απεσταλμένων με σκοπό να ελέγχει την εφαρμογή των διαταγμάτων του και προβαίνει σε εκκλησιαστικές μεταρρυθμίσεις

Γ’ Το πρόβλημα των δύο αυτοκρατοριών

Ο Κάρολος καταλύει το κράτος των Λογγοβάρδων
Το Βυζάντιο προσπαθεί να προσεγγίσει διπλωματικά τον Κάρολο, αλλά οι σχέσεις τους οδηγούνται σε ρήξη
Χριστούγεννα του 800 : ο Πάπας στέφει τον Κάρολο αυτοκράτορα του ρωμαϊκού κράτους
Το Βυζάντιο σκανδαλίζεται – θεωρεί τη στέψη του Καρόλου σφετερισμό των νομίμων δικαιωμάτων του στη ρωμαϊκή κληρονομιά
Τελικά, και ενώ το Βυζάντιο αναμένει την επίθεσή του, ο Κάρολος παίρνει διπλωματικές πρωτοβουλίες και εξομαλύνει τις σχέσεις του με το Βυζάντιο
Η πολιτιστική και θρησκευτική διάσταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης γίνεται και πολιτική

Δ’ Η διάσπαση της αυτοκρατορίας του Καρόλου

Μετά το θάνατο του Καρόλου η διοικητική εν΄΄οτητα του κράτους κλονίζεται
Τελικά με τη συνθήκη του Βερντέν η αυτοκρατορία διασπάται σε τρία μέρη, από τα οποία προκύπτουν τα σημερινά κράτη της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας
ΤΟ ΦΡΑΓΚΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΡΟΛΙΔΩΝ:
ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Μέχρι τώρα είδαμε το Βυζάντιο να κλυδωνίζεται:

Α) από εξωτερικούς εχθρούς (ποιους;)

Β) από έναν εσωτερικό εμφύλιο πόλεμο (εικονομαχία)

Αυτοκράτορες διαδέχονται ο ένας τον άλλο, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αποτελεσματικοί…

Τι γίνεται όμως στη Δύση μεταξύ 6^ου και 9^ου αι.;

Πώς εξελίσσεται η παπική εξουσία σε κοσμική;

Γιατί ο Πάπας συμμαχεί με τους Φράγκους και απομακρύνεται από το Βυζάντιο;

Τι επιπτώσεις είχε η στέψη του Καρλομάγνου για τις σχέσεις Ανατολής – Δύσης;

Να πώς εξελίχθηκαν διαδοχικά τα γεγονότα…

Κι εμείς θα πρέπει να κάνουμε ορισμένες πολιτικές σκέψεις…

Αρχή και παρακμή του Φραγκικού κράτους

Ίδρυση του φραγκικού κράτους: (τέλος 5^ου – αρχές 6^ου) από το Χλωδοβίκο το Μεροβίγγειο

Σταδιακά το κράτος παρακμάζει: εμφύλιοι, διάσπαση, υποχώρηση εμπορίου και βιοτεχνίας, εγκατάλειψη οδικού δικτύου, παρακμή πόλεων, αποδυνάμωση βασιλείας (7^ος αι.), ενίσχυση περιφερειακών δυνάμεων, όπως η Εκκλησία

Όμως το κράτος των Φράγκων αρχίζει να παίζει ιδιαίτερο ρόλο με την αναχαίτιση των Αράβων στο Πουατιέ από τον Φράγκο αυλάρχη Κάρολο Μαρτέλο (8^ος αι.)

Η ισχυροποίηση του Φραγκικού κράτους συνεχίζεται…
1. Ο πάπας στέφει το γιο του Κάρολου Μαρτέλου, Πιπίνο, «ελέω Θεού βασιλέα» και του προσδίδει ηθικό κύρος.
2. Ο διάδοχος του Πιπίνου, Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος) καταλαμβάνει πολλά εδάφη και αναδιοργανώνει εσωτερικά το κράτος του (τα βήματα της αναδιοργάνωσης στη σελ. 27)
3. Καταλύει το κράτος των Λογγοβάρδων στην Ιταλία: η εξουσία του Καρόλου γίνεται μια ισχυρή βασιλεία που εξουσιάζει ένα κράτος με πολλούς λαούς.
Η ανάμειξη και ο ρόλος της παπικής εκκλησίας…

Παρακολουθήστε τώρα τι ρόλο έπαιξε ο πάπας στην ισχυροποίηση του φραγκικού κράτους και γιατί το έκανε αυτό…
1. Στα μέσα του 8^ου αι. (περίοδος εικονομαχίας για το Βυζάντιο), ο πάπας απειλείται από τους Λογγοβάρδους. Χρειάζεται, λοιπόν ένα σύμμαχο. Έτσι δίνει την ευλογία του στον Πιπίνο.
2. Ο Πιπίνος σε αντάλλαγμα χαρίζει στον Πάπα την περιοχή από τη Ρώμη ως τη Ραβέννα. Έτσι δημιουργείται το παπικό κράτος και ο Πάπας αποκτά κοσμική εξουσία.
3. Ο Πιπίνος παίρνει από τον Πάπα τον τίτλο του «πατρίκιου των Ρωμαίων», που συνοδεύεται από την υποχρέωση να προστατεύει τη Ρώμη. Έτσι ο πάπας απομακρύνεται από το Βυζάντιο.
4. Από το κράτος των Λογγοβάρδων απαλλάσσει τον Πάπα ο Καρλομάγνος τον 8^ο αιώνα με αποφασιστική νίκη εναντίον τους (έναρξη της ανάμειξής του στα ζητήματα της Ιταλίας).
5. Αργότερα εσωτερικές διαμάχες στο κράτος του Πάπα τον εξαναγκάζουν να ζητήσει τη βοήθεια του Καρλομάγνου. Το παραχωρούμενο σε αυτόν αντάλλαγμα είναι η στέψη του από τον πάπα ως αυτοκράτορα των Ρωμαίων…
Μήπως βλέπετε δοσοληψίες;;;

Οι σχέσεις του Καρλομάγνου με το Βυζάντιο

•       Το Βυζάντιο αντιλαμβάνεται ότι ο Καρλομάγνος ισχυροποιείται. Αποφασίζει, λοιπόν, αντί για πόλεμο, να κάνει γάμο…

•       Τέλη 8^ου αι. αρραβωνιάζεται ο γιος της βυζαντινής αυτοκράτειρας Ειρήνης, Κων/νος Στ΄ με την κόρη του Καρόλου Ροτρούδη. Τελικά όμως το συνοικέσιο διαλύθηκε.

•       Οι Βυζαντινοί αντιλαμβάνονται τη στέψη του Καρόλου από τον πάπα ως αυτοκράτορα και κυβερνήτη του ρωμαϊκού κράτους, εχθρική κίνηση και σφετερισμό των νομίμων δικαιωμάτων του επί της βυζαντινής κληρονομιάς.

•       Κι εκεί που υπήρχε μια διαφωνία μεταξύ πάπα και Βυζαντίου στα θρησκευτικά ζητήματα (εικονομαχία), τώρα η διαφωνία επεκτείνεται και στην πολιτική σφαίρα.

•       Αν και οι βυζαντινοί ανέμεναν επίθεση από τον Κάρολο, εκείνος επιδίωξε και πέτυχε το συμβιβασμό μεταξύ τους

Και το τέλος της ιστορίας…

•       Πέθανε ο μεγάλος ηγέτης (ποιος;) και το κράτος του διασπάστηκε…

•       Παρατηρείστε το χάρτη της σελίδας 28 και προσέξτε ότι όπως μοιράστηκε το κράτος στους 3 γιους του διαδόχου του Καρλομάγνου, του Λουδοβίκου του Ευσεβή, τέθηκαν οι βάσεις για να δημιουργηθούν τα τρία μεγάλα σημερινά κράτη της Κ. Ευρώπης.

•       Η διάσπαση της αυτοκρατορίας έβαλε τέλος στην πρώτη προσπάθεια ενοποίησης της Ευρώπης. Τη θέση της ενιαίας αυτοκρατορίας πήραν εθνικά κράτη που πρωτοστάτησαν στους πολέμους των νεότερων χρόνων. Τον 20ό αιώνα αναβίωσε η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης…

Αφού διαβάσετε τις πηγές του σχολικού σας βιβλίου στη σελίδα 28, καθώς και την παρακάτω πηγή, να περιγράψετε πώς είδαν οι Δυτικοί και πώς οι Βυζαντινοί τη στέψη του Καρλομάγνου.

ΤΟ ΑΔΙΑΝΟΗΤΟ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΔΥΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΩΝ

«Στη συνείδηση του μεσαιωνικού κόσμου ήταν αδιανόητη η συνύπαρξη δυο χριστιανικών μοναρχιών που ανάγουν και οι δύο την αρχή τους στη Ρώμη. Γι΄ αυτό το Βυζάντιο και η Δύση είδαν την αντίθεση ως διαμάχη για τη διεκδίκηση της μιας και αδιαίρετης εξουσίας του Ρωμαϊκού κράτους. Στην Κωνσταντινούπολη τα γεγονότα των Χριστουγέννων του 800 χαρακτηρίσθηκαν ως πραξικόπημα, επανάσταση και σφετερισμός. Αντίθετα οι Δυτικοί υποστήριζαν ότι οι εσωτερικές ανωμαλίες το Βυζαντίου, η πρόσφατη εικονοκλαστική κρίση και η ανάληψη του θρόνου από γυναίκα καθιστούσαν αναπόφευκτη την πρωτοβουλία του Καρόλου».

Δ. Ζακυθηνός, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους (324-1071), Αθήνα 1977, 202

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποιος ήταν ο ιδρυτής του εκχριστιανισμένου βασιλείου των Φράγκων, πότε παρήκμασε και πού οφείλονταν η παρακμή του;
2. Ποια σχέση και δοσοληψία αναπτύχθηκε μεταξύ Κάρολου Μαρτέλου και πάπα;
3. Ποιες ήταν οι μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου για την εσωτερική αναδιοργάνωση του κράτους του;
4. Πότε και με ποιο γεγονός ξεκίνησε η ανάμειξη του Καρλομάγνου στα ζητήματα της Ιταλίας;
5. Πως επιδίωξε η Βυζαντινή αυτοκρατορία αρχικά να προσεγγίσει τον Καρλομάγνο;
6. Ποια σχέση και δοσοληψία αναπτύχθηκε μεταξύ πάπα και Καρλομάγνου;
7. Ποιες ήταν οι επιπτώσεις της στέψης του Καρλομάγνου από τον πάπα α) στις σχέσεις Βυζαντίου και πάπα και β) στις σχέσεις Βυζαντίου και Φράγκων;
8. Πως εξελίχθηκε το βασίλειο των Φράγκων μετά το θάνατο του Καρλομάγνου;
Και τώρα προσπαθήστε να σκεφτείτε και να απαντήσετε στο 2^ο και 3^ο ερώτημα του σχολικού σας βιβλίου στη σελίδα 29.

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ

ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων

Στη Ρωσία :μετά από μια επίθεση των Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη οργανώνεται ιεραποστολή στη χώρα – πρώτα σπέρματα χριστιανισμού
Στη Μοραβία ( περιελάμβανε περιοχές της σημερινής Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ). Μετά από πρόσκληση του ηγεμόνα της χώρας οι αδελφοί Κύριλλος και Μεθόδιος αναλαμβάνουν τον εκχριστιανισμό της χώρας. Ο Κύριλλος επινοεί το γλαγολιτικό που στηρίζεται στο ελληνικό και μεταφράζει την Αγία γραφή στα Σλαβονικά. Οι διάδοχοι των δύο ιεραποστόλων εκδιώκονται από τη χώρα και τελικά η Εκκλησία της χώρας περνά στον έλεγχο της Ρώμης – ο βυζαντινός πολιτισμός όμως έχει προλάβει να ριζώσει βαθιά.
Στη Βουλγαρία : αρχικά οι Βούλγαροι ζητούν ιεραποστολή από τη Ρώμη, αλλά οι βυζαντινοί κινούμενοι αστραπιαία αποκλείουν τα σύνορα της Βουλγαρίας – ο Βούλγαρος ηγεμόνας υποχωρεί και μάλιστα βαπτίζεται χριστιανός

Σημείωση : Η ιεραποστολική δράση αυτής της περιόδου χαρακτηρίζεται από τον έντονο ανταγωνισμό μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας με σκοπό την επιρροή τους πάνω σε άλλες χώρες

Β. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο Εκκλησιών – Το Πρώτο Σχίσμα

Μετά το βάπτισμα του Βούλγαρου ηγεμόνα ο Πατριάρχης Φώτιος οργανώνει την Εκκλησία της Βουλγαρίας
Αντίδραση από τους βούλγαρους ευγενείς-συντρίβεται από τον ηγεμόνα της χώρας Βόρη – η ανάθεση όμως του επισκοπικού θρόνου της Βουλγαρίας σε Έλληνα απογοητεύει το Βόρη – αποτυχημένη προσπάθεια για δημιουργία αυτόνομης βουλγαρικής εκκλησίας με τη βοήθεια του Πάπα– στροφή προς τη Δύση
Με αφορμή το βουλγαρικό ζήτημα ο Πατριάρχης κατηγορεί τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία κυρίως για το filioque ( «και εκ του Υιού εκπορευόμενον» ), ο Πάπας αναθεματίζεται – Α’ Σχίσμα
Η Βουλγαρική Εκκλησία εντάσσεται τελικά στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

1. Προοίμιο της ακμής του βυζαντινού κράτους: Αφού διαβάσετε την πρώτη παράγραφο του κεφαλαίου και την παρακάτω πηγή να συμπεράνετε αν οι απόψεις για την προσωπικότητα του Μιχαήλ Γ΄ ταυτίζονται.

«… αλλά έχει και άλλη σημασία το άσμα του Αρμούρη ή Αρμουρόπουλου. Η θαυμάσια διατήρησή του διεκδικεί , σα να λέμε, τη μνήμη του βασιλόπουλου, που δολοφονήθηκε πρόωρα από το διάδοχό του Βασίλειο Α΄(867) και συκοφαντήθηκε από τους επίσημους ιστοριογράφους, που του κόλλησαν το επονείδιστο επίθετο «μέθυσος». Γνωρίζουμε από αυθεντικές πηγές ότι ο Μιχαήλ δεν είχε μόνο πολεμικές αρετές, αλλά και αληθινή μεγαλοφυΐα. Επί της βασιλείας του άκμαζε ο μέγας πατριάρχης Φώτιος, αποκρούστηκε η πρώτη επίθεση των Ρώσων εναντίον της Κωνσταντινούπολης, βαφτίστηκαν οι Βούλγαροι».

Σημείωση: Το παράθεμα αυτό ανήκει στο έργο του Βέλγου βυζαντινολόγου Gregoire, ο οποίος χρησιμοποιεί ως πηγή του μόνο την ακριτική ποίηση.

Εκχριστιανισμοί

Στη Ρωσία :μετά από μια επίθεση των Ρώσων στην Κωνσταντινούπολη οργανώνεται ιεραποστολή στη χώρα – πρώτα σπέρματα χριστιανισμού

Στη Μοραβία: διαβάστε την πρώτη πηγή της σελίδας 32 του σχολικού σας βιβλίου και σκεφτείτε: ο εκχριστιανισμός των Σλάβων έγινε βίαια ή ειρηνικά;

Στη Βουλγαρία: Διαβάστε την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου και σκεφτείτε: ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων διαφέρει ή μοιάζει στον τρόπο με τον οποίο έγινε ο εκχριστιανισμός των Μοραβών;

Τώρα προβληματιστείτε: οι εκχριστιανισμοί ήταν μόνο υπόθεση της εκκλησίας ή εμπλεκόταν και το βυζαντινό κράτος σε αυτούς;

Γιατί πιστεύετε ότι ενδιαφέρθηκε τόσο πολύ το κράτος να εκχριστιανίσει τους γείτονες λαούς;

Σημείωση: Η επιτυχία του εκχριστιανισμού των γειτόνων οφείλονταν στην αρμονική συνεργασία κράτους και εκκλησίας.

Τι κέρδισαν οι Σλάβοι από τον εκχριστιανισμό τους;

Ο Κύριλλος επινοεί το γλαγολιτικό αλφάβητο που στηρίζεται στο ελληνικό και μεταφράζει την Αγία Γραφή στα Σλαβονικά.
Οι Σλάβοι οφείλουν τις απαρχές της εθνικής τους φιλολογίας στους δύο ιεραποστόλους.

Οι διάδοχοι των δύο ιεραποστόλων εκδιώκονται από τη χώρα και τελικά η Εκκλησία της χώρας περνά στον έλεγχο της Ρώμης – ο βυζαντινός πολιτισμός όμως έχει προλάβει να ριζώσει βαθιά.

Η σύγκρουση της Βουλγαρίας με το Βυζάντιο για το ζήτημα του εκχριστιανισμού της εκτυλίχθηκε σε δύο φάσεις: μπορείτε να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα;

Α΄ φάση σύγκρουσης - αίτια	Β΄ φάση σύγκρουσης - αίτια

Αφού διαβάσετε την παρακάτω πηγή και την τελευταία παράγραφο του σχολικού σας βιβλίου, να συμπληρώσετε το διπλανό πίνακα:

ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΠΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ	Οι δογματικές διαφορές ως αφορμές του Σχίσματος	Το βαθύτερο αίτιο του Σχίσματος
«Ο σκοπός… του Νικολάου Α΄ ήταν να εφαρμόσει την αρχή, σύμφωνα με την οποία ο ίδιος, ως κεφαλή της Χριστιανοσύνης ήταν ανώτατος κριτής των εκκλησιαστικών υποθέσεων στην Ανατολή όπως και στη Δύση». G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, Β΄, Αθήνα, 1979,99

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών: α)γλαγολιτικό αλφάβητο β) βογιάροι γ) filioque δ) Α΄ Σχίσμα
Κάτω από ποιες συνθήκες πραγματοποιήθηκε ο εκχριστιανισμός α) των Ρώσων β) των Μοραβών γ) των Βουλγάρων; Υπάρχει διαφορά στον τρόπο με τον οποίο εκχριστιανίστηκαν;
Τι αποκόμισαν οι Μοραβοί από τον εκχριστιανισμό τους;
Σε πόσες φάσεις εκτυλίχθηκε η σύγκρουση μεταξύ Βυζαντίου – Βουλγαρίας για τον εκχριστιανισμό της;
Αφού διαβάσετε την πηγή της σελίδας 32 του σχολικού σας βιβλίου, να σκεφτείτε ποιες κατηγορίες διατυπώνει ο πατριάρχης Φώτιος εναντίον της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας και πού οφείλεται η οξύτητα της διατύπωσής του.
Να ξεχωρίσετε τις αφορμές από τα βαθύτερα αίτια που οδήγησαν στο Σχίσμα των δύο εκκλησιών.
Ποια λύση δόθηκε τελικά για το ζήτημα της εκκλησίας της Βουλγαρίας;
Πού οφείλεται η σφοδρότητα της σύγκρουσης μεταξύ ανατολικής και δυτικής εκκλησίας για το ζήτημα του εκχριστιανισμού των λαών της Βαλκανικής;

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Α. Ανώτερη Αριστοκρατία

Η σύνθεση της κυρίαρχης τάξης από τον 8^ο αι μετασχηματίζεται – το κράτος προσπαθεί να αντικαταστήσει τους μεγαλογαιοκτήμονες με μια παλατιανή αριστοκρατία
Οι μεγαλογαιοκτήμονες προσπαθούν να ενταχθούν σ’αυτήν την υψηλά αμειβόμενη αριστοκρατία – η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες – τελικά η ανώτερη τάξη ενοποιείται – κυριαρχούν οι βασιλικοί : μέλη της ανώτερης αριστοκρατίας που μονοπωλούν τα ανώτερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα
Οι αγροτικές κοινότητες και ο δήμος περνούν σταδιακά στον έλεγχο των Δυνατών

Β. Μεσαία Ταξη :

Στη διάρκεια του 10^ου και του 11^ου αιώνα διαμορφώνεται εμποροβιοτεχνική τάξη, που συντελεί αποφασιστικά στην ευημερία του κράτους
Αποτελείται από τολμηρούς μεγαλέμπορους που επιχειρούν μακρινά ταξίδια – εξασφαλίζουν μεγάλα κέρδη και κερδίζουν συμμετοχή στην εξουσία: συμμετέχουν στη Σύγκλητο και αποκτούν λόγο στην ενθρόνιση ή εκθρόνιση αυτοκράτορα

Γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη των Δυνατών

Το βυζαντινό χωρίο συγκροτείται από τον ιερέα, τους Δυνατούς, τους ελεύθερους μικροϊδιοκτήτες και τους δούλους.
Από τα τέλη του 8^ου αι οι κοινωνικές αντιθέσεις εντείνονται – διαμορφώνεται μια νέα αριστοκρατία που πλουτίζει ταχύτατα
Οι μικροκαλλιεργητές υπερφορτωμένοι από φόρους προτιμούν να παραχωρήσουν τα κτήματά τους και να μετατραπούν σε παροίκους των Δυνατών
Ο φόρος των γεωργών που εγκαταλείπουν τη γη βαρύνει τους γείτονες, οι οποίοι αναγκάζονται επίσης να εγκαταλείψουν τη γη τους ανίκανοι να πληρώσουν και τους νέους φόρους
Οι Μακεδόνες αυτοκράτορες προσπαθούν με σειρά μέτρων να χαλινα-γωγήσουν τους Δυνατούς και να προστατεύσουν τους μικροκαλλιεργητές, στους οποίους στηρίζεται το κράτος
Σημαντικότερο μέτρο το «αλληλέγγυον» – οι εύποροι κάτοικοι του χωρίου επωμίζονται τους φόρους όσων αδυνατούν να πληρώσουν

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Στο κεφάλαιο αυτό θα προσπαθήσουμε:

α)να συγκρίνουμε τον τρόπο ζωής της αριστοκρατίας της βυζαντινής κοινωνίας μεταξύ 8^ου και 11^ου αιώνα με τον τρόπο ζωής της αγροτικής κοινότητας

β) να παρακολουθήσουμε τη βαθμιαία ενίσχυση των μεγάλων γαιοκτημόνων και της αριστοκρατίας σε αντίθεση με τη βαθμιαία παρακμή της αγροτικής κοινωνίας

γ) να σκεφτούμε γιατί τελικά η προσπάθεια της δυναστείας των Μακεδόνων να προστατέψει την αδύνατη αγροτική τάξη δεν απέδωσε τους αναμενόμενους καρπούς…

δ) να μελετήσουμε το ρόλο της μεσαίας τάξης. Υπήρχε στη βυζαντινή κοινωνία; Και αν ναι ήταν ισχυρή;

Αφού παρατηρήσετε την εικόνα της σελίδας 36 του σχολικού σας βιβλίου και διαβάσετε τις δύο πηγές που παρατίθενται παρακάτω, ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε για τον τρόπο ζωής των ανώτερων στρωμάτων;

ΕΝΑΣ ΤΥΠΙΚΟΣ ΜΕΓΑΛΟΓΑΙΟΚΤΗΜΟΝΑΣ

Ζούσε στη χώρα των Παφλαγόνων ένας άνθρωπος με το όνομα Φιλάρετος, γιος του καλωνύμου Γεωργίου. Αυτός ο άνθρωπος συγκαταλεγόταν στους ευγενείς του Πόντου και της Γαλατίας. Και ήταν πολύ πλούσιος και κατείχε πολλά κοπάδια: εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα, οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα άλογα και μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα. Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων αγρακτημάτων (προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια, απέναντι από αυτά ανέβλυζε κάθε φορά μια πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα χωράφια που χρειαζόταν νερό. Διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες και πάρα πολλά πλούτη.

Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, εκδ. M. H. Fourmy-M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 113-115

Ο ΦΙΛΑΡΕΤΟΣ ΠΑΡΑΘΕΤΕΙ ΓΕΥΜΑ ΣΤΟΥΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΙΑΣ

Κι αφού ετοιμάσθηκε το τραπέζι, εισήλθαν οι βασιλικοί και αντίκρισαν ένα ωραιότατο μεγάλο τρίκλινο. Στη μέση βρισκόταν το αρχαίο τραπέζι από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο και υπερβολικά μεγάλο, ώστε να μπορούν να καθίσουν σε αυτό 36 άνδρες. Ακόμη αντίκρισαν τα σερβιρισμένα φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες και το σεβάσμιο άνδρα με το όμορφο παράστημα και ευχαριστήθηκαν πάρα πολύ.

Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, εκδ. M. H. Fourmy-M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 137-138

Τώρα, να διαβάσετε την πηγή της σελίδας 36 του σχολικού σας βιβλίου και να συγκρίνετε τον τρόπο που ζούσε η αγροτική τάξη με τον τρόπο που ζούσε η αριστοκρατία…

Αφού προβληματιστείτε, σας δίνονται τώρα οι παρακάτω πληροφορίες από το σχολικό σας βιβλίο:

• Η σύνθεση της κυρίαρχης τάξης από τον 8^ο αι μετασχηματίζεται – το κράτος προσπαθεί να αντικαταστήσει τους μεγαλογαιοκτήμονες με μια παλατιανή αριστοκρατία, η οποία μισθοδοτούνταν για τα αξιώματα που κατείχε.

• Από τα τέλη του 10^ου αι. οι μεγαλογαιοκτήμονες προσπαθούν να ενταχθούν σ’ αυτήν την υψηλά αμειβόμενη αριστοκρατία – η αριστοκρατία της γης και η αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες – τελικά η ανώτερη τάξη ενοποιείται – κυριαρχούν οι βασιλικοί : μέλη της ανώτερης αριστοκρατίας που μονοπωλούν τα ανώτερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα

Ποια όμως ήταν η κοινωνική διαστρωμάτωση στην κοινότητα του χωρίου και πώς ζούσαν οι φτωχές τάξεις;

γ. Η κοινωνία του χωριού και η πάλη των Δυνατών

• Το βυζαντινό χωρίο συγκροτείται α)από τον ιερέα, β)τους Δυνατούς (= μεγαλογαιοκτήμονες που συχνά ζουν κάπως απόμερα από το χωριό), τους ελεύθερους μικροϊδιοκτήτες και τους δούλους.

• Από τα τέλη του 8^ου αι οι κοινωνικές αντιθέσεις εντείνονται – διαμορφώνεται μια νέα αριστοκρατία που πλουτίζει ταχύτατα

• Οι μικροκαλλιεργητές υπερφορτωμένοι από φόρους προτιμούν να παραχωρήσουν τα κτήματά τους και να μετατραπούν σε παροίκους των Δυνατών

• Ο φόρος των γεωργών που εγκαταλείπουν τη γη βαρύνει τους γείτονες, οι οποίοι αναγκάζονται επίσης να εγκαταλείψουν τη γη τους ανίκανοι να πληρώσουν και τους νέους φόρους.

• Σε ποιου λοιπόν τα χέρια συγκεντρώνεται τελικά η γη;

Διαβάστε τώρα την πηγή της σελίδας 37 του σχολικού σας βιβλίου, καθώς και την τελευταία παράγραφο του μαθήματος και απαντήστε στα εξής δύο ερωτήματα:

1. Με ποιο νόμο προσπάθησε το κράτος να προστατέψει τους μικροϊδιοκτήτες;

2. Είχε κανένα συμφέρον από την ύπαρξή τους ώστε να προσπαθήσει να τους προστατέψει;

3. Διαβάστε τώρα την παρακάτω πηγή και αναρωτηθείτε, γιατί το κράτος, τελικά, δυσκολεύονταν να επιτύχει στο στόχο της προστασίας της μικροϊδιοκτησίας: «Ο χωρικός δεν μπορούσε πάντοτε να ανακτήσει την περιουσία του, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις οι άδικοι αγοραστές, από τους οποίους έπρεπε να τη διεκδικήσει, δε φαίνεται να ήταν άλλοι από τους κατά τόπους ισχυρούς εκπροσώπους του κράτους, τους συγγενείς ή και τους φίλους τους. Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι κρατικοί λειτουργοί αποτελούσαν μια ενιαία τάξη… Αυτοί που ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των αυτοκρατορικών διαταγμάτων είχαν κάθε συμφέρον να επιδιώκουν τη ματαίωση της εφαρμογής τους».

G. Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, τομ. Β΄, 152-153

Και το επόμενο ερώτημα: Στην κοινωνία βρίσκονταν μόνο τα δύο άκρα; Μεσαία τάξη υπήρχε;

• Β. Μεσαία Τάξη :

• Στη διάρκεια του 10^ου και του 11^ου αιώνα διαμορφώνεται εμποροβιοτεχνική τάξη, που συντελεί αποφασιστικά στην ευημερία του κράτους

• Αποτελείται από τολμηρούς μεγαλέμπορους που επιχειρούν μακρινά ταξίδια – εξασφαλίζουν μεγάλα κέρδη και κερδίζουν συμμετοχή στην εξουσία: συμμετέχουν στη Σύγκλητο και αποκτούν λόγο στην ενθρόνιση ή εκθρόνιση αυτοκράτορα

Σημείωση: Δεν πρέπει όμως να έχουμε στο νου μας την τάξη αυτή ως την ισχυρή αστική τάξη των μετέπειτα βιομηχανοποιημένων κοινωνιών. Ακόμα η ανάπτυξή της είναι εμβρυώδης για το λόγο ότι από το βυζαντινό κράτος είχαν παραχωρηθεί εκτεταμένα εμπορικά προνόμια στους Ιταλούς (Βενετούς, Γενοβέζους) εμπόρους.

Γιατί; Θα το δούμε παρακάτω…

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών: βασιλικοί, δυνατοί, Αλληλέγγυον.
Από ποιες τάξεις δημιουργήθηκε η ανώτερη αριστοκρατία και πώς αυτές ενώθηκαν σε μια ανώτερη τάξη;
Τι γνωρίζετε για τη μεσαία τάξη, πώς απέκτησε τα κέρδη της και ποιες δυνατότητες της έδωσαν αυτά στη ρύθμιση της πολιτικής ζωής της χώρας;
Ποια ήταν η κοινωνική διαστρωμάτωση στην κοινωνία του χωρίου;
Τι σημαίνει η φράση του βιβλίου ότι οι αγροτικές κοινότητες και οι δήμοι περιέρχονται σταδιακά υπό την κηδεμονία και προστασία των δυνατών;
Με ποιον τρόπο το μεγαλύτερο μέρος της γης πέφτει στα χέρια των δυνατών;
Ποια ήταν η δυναστεία των αυτοκρατόρων που προσπάθησε να προστατέψει την αγροτική κοινότητα και με ποιον νόμο το έκανε αυτό;

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Α. Η βυζαντινή διπλωματία

Οι πρεσβευτές πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα
Μέθοδοι της βυζαντινής διπλωματίας

Συχνές αποστολές πρέσβεων
Χορηγίες ( χρήματα ή δώρα ) στους ξένους ηγεμόνες
Συμμαχίες ( συχνά με επιγαμίες )
Εμπορικές συνθήκες
Εκχριστιανισμός : η πιο σημαντική και η πιο αποτελεσματική μέθοδος

Η εξωτερική πολιτική χαράσσεται από τον αυτοκράτορα, στενός συνεργάτης του ο Λογοθέτης του δρόμου ( υπεύθυνος για την υποδοχή ξένων πρεσβευτών, τον ορισμό των μελών της βυζαντινής διπλωματίας κλπ )

Β. Οι σχέσεις με τους Άραβες

Αρχές 10^ου αι άλωση Θεσσαλονίκης από τους Άραβες
Μέσα 10^ου αι : ο βυζαντινός στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας κταλαμβάνει την Έδεσσα της Συρίας και ανακτά το «Ιερόν Μανδήλιον»
Ανάκτηση Κρήτης και Κύπρου – περιορισμός της πειρατικής δραστηριότητας του πειρατικού στόλου
Οι στρατηγοί αυτοκράτορες Ιωάννης Τζιμισκής και Νικηφόρος Φωκάς επεκτείνουν και πάλι τα σύνορα του κράτους ως τη Συρία και την Παλαιστίνη, ενώ Κιλικία και Συρία προσαρτήθηκαν και πάλι στο Βυζάντιο
Οι σχέσεις με τους Άραβες δεν είναι πάντα εχθρικές – κατά καιρούς υπογράφονται συνθήκες ειρήνης που επέτρεπαν την ανταλλαγή αιχμαλώτων, την ανάπτυξη πολιτιστικών επαφών και εμπορικών ανταλλαγών

Γ. Σχέσεις με Βουλγάρους

Ο εκχριστιανισμός τους από το Βυζάντιο επηρεάζει την πολιτική και πολιτιστική τους εξέλιξη
Ο χάνος Συμεών αποβλέπει στη δημιουργία μιας βουλγαροβυζαντινής αυτοκρατορίας με αυτοκράτορα τον ίδιο
Επιχειρεί δύο φορές να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη, χωρίς επιτυχία
Αυτοαναγορεύεται βασιλεύς των Βουλγάρων και των Ρωμαίων – αλλά οι Βυζαντινοί δεν αναγνωρίζουν ποτέ αυτόν τον τίτλο
Ο Πέτρος, διάδοχος του Συμεών συνάπτει ειρήνη με το Βυζάντιο, παντρεύεται την εγγονή του Βυζαντινού αυτοκράτορα και παίρνει τον πολυπόθητο τίτλο βασιλεύς της Βουλγαρίας
Ο Σαμουήλ αχιτέκτονας ενός νέου βουλγαρικού κράτος με κέντρο τη βορεοδυτική Μακεδονία – επεκτείνει τα σύνορά του από το Δούναβη μέχρι την κεντρική Ελλάδα
Ο Βασίλειος Β’ αναπτύσει αρχικά διπλωματική και έπειτα στρατιωτική δράση: δύο σημαντικές νίκες των Βυζαντινών, στο Σπερχειό και στο Κλειδί
Αρχές 11^ου αι η Βουλγαρία προσαρτάται στο Βυζάντιο, το οποίο εφαρμόζει πολιτική εντατικού εξελληνισμού

Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου
α. Η βυζαντινή διπλωματία

Αφού διαβάσετε την πηγή της σελ. 41 του σχολικού σας βιβλίου και την ακόλουθη πηγή, ποια συμπεράσματα μπορείτε να βγάλετε για τους τρόπους με τους οποίους ασκούσε τη διπλωματία του το Βυζάντιο;

ΟΧΙ ΣΥΜΠΕΘΕΡΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΒΑΡΒΑΡΟΥΣ

Πώς είναι δυνατόν να επιτρέπεται να συνάπτουν οι Χριστιανοί με τους άπιστους επιγαμίες και συμπεθεριά, όταν αυτό απαγορεύεται από τον κανόνα και θεωρείται από την Εκκλησία ως ξένο και έξω από τη χριστιανική τάξη. Ή ποιος από τους ένδοξους, ευγενείς και σοφούς αυτοκράτορες των Ρωμαίων το επέτρεψε αυτό; Και αν ανταπαντήσουν τότε «πως ο κυρ Ρωμανός ο αυτοκράτορας συμπεθέριασε με τους Βουλγάρους και έδωσε την εγγονή του στον κυρ Πέτρο το Βούλγαρο;» τότε η απολογία πρέπει να είναι η εξής: « Ο κυρ Ρωμανός ο αυτοκράτορας ήταν ένας κοινός, αγράμματος άνθρωπος και δε συγκαταλεγόταν σ’ αυτούς που είχαν ανατραφεί στο παλάτι και είχαν παρακολουθήσει εξαρχής τα εθνικά ρωμαϊκά έθιμα ούτε καταγόταν από αυτοκρατορική και ευγενή γενιά και γι’ αυτό σε πολλές από τις ενέργειές του ήταν αλαζόνας και αυταρχικός και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάκουσε στην απαγόρευση της Εκκλησίας ούτε ακολούθησε την εντολή και διαταγή του Μεγάλου Κωνσταντίνου … ούτε συμμορφώθηκε με τους πατροπαράδοτους κανόνες.

Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς τον ίδιοn τον υιόν Ρωμανόn, εκδ. G Moravcsik – R. J. H. Jenkins, Washington D. C. 1967, 72-74

Παράλληλα σκεφτείτε…

από προηγούμενα μαθήματα, πώς συμπεριφέρθηκε στους Σλάβους ο Μιχαήλ ο Γ΄;

Μήπως και αυτός ήταν ένας τρόπος άσκησης της διπλωματίας;

Ποιον πρακτικό σκοπό εξυπηρετούσαν για την εξωτερική πολιτική του Βυζαντίου τα διπλωματικά μέσα που χρησιμοποιούσε;

Και τώρα ας συνοψίσουμε τα μέσα με τα οποία το Βυζάντιο ασκούσε την εξωτερική του πολιτική

• Συχνές αποστολές πρέσβεων ( οι πρεσβευτές ήταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα)

• Χορηγίες ( χρήματα ή δώρα ) στους ξένους ηγεμόνες

• Συμμαχίες ( συχνά με επιγαμίες )

• Εμπορικές συνθήκες

• Εκχριστιανισμός : η πιο σημαντική και η πιο αποτελεσματική μέθοδος

• Η εξωτερική πολιτική χαράσσεται από τον αυτοκράτορα, στενός συνεργάτης του ο Λογοθέτης του δρόμου ( υπεύθυνος για την υποδοχή ξένων πρεσβευτών, τον ορισμό των μελών της βυζαντινής διπλωματίας κλπ )

Ποιες ήταν οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Άραβες

Οι πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ τους είναι πολύ συχνές

• Αρχές 10^ου αι άλωση Θεσσαλονίκης από τους Άραβες

• Μέσα 10^ου αι : ο βυζαντινός στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας καταλαμβάνει την Έδεσσα της Συρίας και ανακτά το «Ιερόν Μανδήλιον»

• Ανάκτηση Κρήτης και Κύπρου – περιορισμός της πειρατικής δραστηριότητας του πειρατικού στόλου

• Οι στρατηγοί αυτοκράτορες Ιωάννης Τζιμισκής και Νικηφόρος Φωκάς επεκτείνουν και πάλι τα σύνορα του κράτους ως τη Συρία και την Παλαιστίνη, ενώ Κιλικία και Συρία προσαρτήθηκαν και πάλι στο Βυζάντιο

• Οι σχέσεις με τους Άραβες δεν είναι πάντα εχθρικές – κατά καιρούς υπογράφονται συνθήκες ειρήνης που επέτρεπαν την ανταλλαγή αιχμαλώτων, την ανάπτυξη πολιτιστικών επαφών και εμπορικών ανταλλαγών

Μελετήστε τώρα την πηγή της σελίδας 42 του σχολικού σας βιβλίου και την παρακάτω πηγή και βγάλτε ορισμένα συμπεράσματα για τον πολιτισμό των Βυζαντινών και των Αράβων και για τις μεταξύ τους συναλλαγές. Ήταν σε θέση οι Άραβες να εκτιμήσουν το Βυζαντινό πολιτισμό;

Ο ΙΜΠΙΝ ΑΛ- ΦΑΚΙ (9^ος αι.) ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ

Αυτοί (οι Βυζαντινοί) έχουν μοσχάρια, άλογα κα πρόβατα και δικάζουν σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη. Είναι άνθρωποι της χειροτεχνίας, της σοφίας και της ιατρικής. Είναι ο πιο επιδέξιος λαός στη ζωγραφική αναπαράσταση… Ο Θεός τους έδωσε ως ιδιαίτερο χάρισμα ένα μεγάλο ταλέντο στις επιστήμες, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη σοφία και τις τεχνικές δεξιότητες όπως την ικανότητα στις οικοδομές και τους κλάδους της χειρωνακτικής εργασίας, στην οικοδόμηση φρουρίων, κάστρων, αποθηκών, γεφυρών και υδραγωγών και στην ενασχόληση με τη Χημεία.

De Sturm, Die Dastellum des byzantinisch-islamischen Verhaltnisses, bei den arabischen Geographen des 10. 18,(1992)151

Σχέσεις Βυζαντίου – Βουλγάρων: η συμβολή του Βυζαντίου στον πολιτισμό τους

Επί του χάνου Βόρη (9^ος αι.) (θυμάμαι από τις σελ. 32-33 του σχ. Βιβλίου)

Επί του χάνου Συμεών (πρώτο μισό του 10^ου αιώνα)

• Οι Βούλγαροι εκχριστιανίζονται

• Ο Βόρης συντρίβει την αντίσταση των βογιάρων, της παλιάς βουλγαρικής αριστοκρατίας

• Καθιερώνεται η σλαβική γλώσσα και χρησιμοποιείται το γλαγολιτικό αλφάβητο

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Συμεών είχε σπουδάσει στη σχολή της Μαγναύρας στην Κων/πολη και χαρακτηριζόταν ως ημιαργείος (=ημιέλληνας) κατανοούμε γιατί γίνονται οι παρακάτω ενέργειες:

• Μεταφέρεται η πρωτεύουσα του Βουλγαρικού κράτους από την Πλίσκα (λίκνο της αρχαίας αριστοκρατίας) στην Πρεσλάβα.

• Η νέα πρωτεύουσα διακοσμήθηκε με μεγαλοπρεπή κτίρια

• Ενθαρρύνθηκε η μετάφραση έργων της βυζαντινής λογοτεχνίας

• Η παλαιοσλαβική εκκλησιαστική λογοτεχνία γνώρισε την πρώτη της ακμή

γ1. Οι σχέσεις Βυζαντίου – Βουλγάρων επί Συμεών είναι εχθρικές…

Οι υπερβολικές αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του…

Στόχευε σε μια βουλγαροβυζαντινή αυτοκρατορία με αυτοκράτορα τον ίδιο: αντικατέστησε τον αρχαίο τίτλο των Βουλγάρων ηγεμόνων «χάνος», με τον τίτλο βασιλεύς.
913: α΄ πολιορκία της Κων/πολης. Αποτυγχάνει. Μετά από διαπραγματεύσεις παίρνει την ευλογία από τον Πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό και ενισχύεται έτσι το κύρος του.
Με αφορμή το γεγονός και κάποιες νίκες επί των Βυζαντινών αυτοαναγορεύεται «βασιλεύς των Βουλγάρων και των Ρωμαίων».
924: β΄πολιορκία της Κων/πολης. Αποτέλεσμα: ήττα, λόγω α) έλλειψης στόλου β)εξασθένησης του στρατού λόγω συνεχών πολέμων με τους Σέρβους και τους Κροάτες.

Τραγική ειρωνεία: Ο διάδοχός του και γιος του Πέτρος α) έκανε ειρήνη με το Βυζάντιο β) παντρεύτηκε της εγγονή του αυτοκράτορα Ρωμανού Λακαπηνού και πήρε αναίμακτα τον τίτλο βασιλεύς της Βουλγαρίας (όχι, όμως βασιλεύς των Βουλγάρων και των Ρωμαίων).

Όποιος θέλει τα πολλά, χάνει και τα λίγα!!!

• Διαβάστε την πηγή στη σελίδα 42 του σχολικού σας βιβλίου και διαπιστώστε τις απόψεις που είχε ο Ρωμανός Λακαπηνός για το μετέπειτα συμπέθερό του…

• Προσέξτε την άποψη που είχαν οι Βυζαντινοί για την προέλευση του τίτλου «βασιλεύς των Ρωμαίων».

• Θυμηθείτε και την περίπτωση του Καρλομάγνου. Γιατί, θεωρείτε εσείς ότι ήταν τόσο σκληρές οι διαμάχες για τη διεκδίκηση ενός τίτλου; Αυτό που είχε σημασία ήταν μόνο το όνομα;

Σχέσεις Βυζαντίου – Βουλγαρίας επί Σαμουήλ

• Η διαφορά Συμεών – Σαμουήλ: Ο Σαμουήλ αρχιτέκτονας ενός νέου βουλγαρικού κράτος με κέντρο τη βορειοδυτική Μακεδονία (Πρέσπα – Αχρίδα)- επεκτείνει τα σύνορά του από το Δούναβη μέχρι την κεντρική Ελλάδα

• Ο Βασίλειος Β’ αναπτύσσει αρχικά διπλωματική και έπειτα στρατιωτική δράση: δύο σημαντικές νίκες των Βυζαντινών, στο Σπερχειό (στρατηγός ο Νικηφόρος Ουρανός) και στο Κλειδί το 1014

• Αρχές 11^ου αι η Βουλγαρία προσαρτάται στο Βυζάντιο, το οποίο εφαρμόζει πολιτική εντατικού εξελληνισμού

Ερωτήσεις κρίσης:

Γιατί νομίζετε ότι ο Βασίλειος χρησιμοποίησε στην αρχή τη διπλωματία και δεν ανέλαβε από την αρχή στρατιωτική δράση;

Γιατί νομίζετε ότι μετά τη συντριπτική ήττα εναντίον των Βουλγάρων ανέλαβε πολιτική εντατικού εξελληνισμού τους;

δ. Οι σχέσεις του Βυζαντίου με τους Ρώσους αν και απειλήθηκε πολλές φορές από αυτούς ήταν αρκετά συχνά φιλικές…

Ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων: Οι Ρώσοι πουλούσαν γούνες και σκλάβους και αγόραζαν βυζαντινά υφάσματα. Διαβάστε την πηγή στη σελίδα 43 του σχολικού σας βιβλίου και εντοπίστε σε ποιους περιορισμούς υποβαλλόταν η διάθεση ρωσικών προϊόντων στην αγορά της Κωνσταντινούπολης κατά το 10^ο αι.
Οι Ρώσοι εκχριστιανίστηκαν σε τρείς φάσεις:

α) στα μέσα του 9^ου αι. (βλ. σελ.32).

β) στα μέσα του 10^ου αι. με την επίσκεψη της ηγεμονίδας του Κιέβου Όλγας στην Κων/πολη.

γ) στα τέλη του 10^ου αι. με μια επιγαμία: υπό τον όρο οι Ρώσοι να ασπαστούν το χριστιανισμό, ο αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β΄ έδωσε ως σύζυγο στο Ρώσο ηγεμόνα Βλαδίμηρο την αδερφή του Άννα. Ο ίδιος ο Βλαδίμηρος βαπτίστηκε πιθανότατα στη Χερσώνα.

Ποια ήταν τα αμοιβαία συμφέροντα Ρώσων και Βυζαντινών ώστε να προχωρήσουν στις παραπάνω συμφωνίες;

Όσον αφορά στα συμφέροντα των Βυζαντινών φανταστείτε τα.

Τα συμφέροντα των Ρώσων μπορείτε, αφού πρώτα προβληματιστείτε, να τα εντοπίσετε διαβάζοντας την τρίτη παράγραφο της σελίδας 44 του σχολικού σας βιβλίου.

Ε. Η βυζαντινή πολιτική στην Ιταλία και η Αγία ρωμαϊκή αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους

Και πάλι διαμάχη για έναν τίτλο(;). Οι χειρισμοί του Νικηφόρου Φωκά

Οι χειρισμοί του Ιωάννη Τζιμισκή

• Ο Νικηφόρος Φωκάς προσπαθεί να προστατέψει τις βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία από τους Άραβες

• Ο Όθων Α΄ στέφεται αυτοκράτωρ των Ρωμαίων (μέσα 10^ου αι.)και ιδρύει την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους: τότε διεκδικεί τα ίδια με τους Βυζαντινούς κρατίδια της Ιταλίας.

• Ο Νικηφόρος Φωκάς αρνείται να αναγνωρίσει τον τίτλο του Όθωνος και απαιτεί αποχώρησή του από τα βυζαντινά εδάφη που είχε κατακτήσει. Βασικός διαπραγματευτής ήταν ο επίσκοπος Κρεμόνας Λιουτπράνδος. Οι διαπραγματεύσεις τους καταλήγουν σε ναυάγιο.

Μπορείτε σχετικά να μελετήσετε την πηγή της σελ. 44

• Ο Ιωάννης Τζιμισκής ήταν ο διάδοχος του Νικηφόρου Φωκά. Διάδοχος του Όθωνος Α΄ ήταν ο Όθων Β΄.

• Τότε ό Όθων Β΄ παντρεύτηκε την ανεψιά του βυζαντινού αυτοκράτορα, Θεοφανώ.

• Τελικά ποια κίνητρα είχαν αυτοί οι γάμοι;;;

• Η Θεοφανώ έφερε το βυζαντινό πολιτισμό στην αυλή των Οθωνιδών.

• Όμως, τελικά, κανείς από τους δύο δεν επωφελήθηκε τις βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία, γιατί τις πήραν οι Νορμανδοί το 1071.

Τι λέτε; Τζάμπα ο γάμος;;;

Για να απαντήσετε στο ερώτημα αν η διαμάχη γίνονταν μόνο για τον τίτλο που πήρε ο Όθων, θα σας βοηθήσει η παρακάτω πηγή:

Ο ΛΙΟΥΤΠΡΑΝΔΟΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΓΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΟΡΑ

… Ο Νικηφόρος άρχισε την ομιλία του ως εξής: «Έπρεπε και θέλαμε πάρα πολύ να σε υποδεχθούμε φιλικά και μεγαλόπρεπα. Αλλά αυτό δεν το επιτρέπει η ασέβεια του κυρίου σου, που κατέλαβε τη Ρώμη με εχθρική εισβολή, παράνομα και αθέμιτα άρπαξε με τη βία από το Βερεγγάριο (βασιλιά της Ιταλίας) και από το γιο του τη χώρα τους και από τους Ρωμαίους (εδώ τους κατοίκους της Ρώμης) άλλους σκότωσε, άλλους τύφλωσε και άλλους εξόρισε. Τέλος επιχείρησε να καθυποτάξει διά πυρός και σιδήρου τις πόλεις της αυτοκρατορίας μας. Επειδή όμως δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει τον άδικο σκοπό του, έστειλε τώρα με πρόσχημα την ειρήνη σε μας ως κατάσκοπον εσένα, τον υποβολέα και εισηγητή της ραδιουργίας του.

Αναφορά του Λιουτπράνδου για την πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη, Β. Σ. Καραγεώργος, Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τόμ. Α΄, Αθήνα 1987, 499-501

Αφού μελετήσετε το υποκεφάλαιο «στ. Το Σχίσμα μεταξύ των δύο Εκκλησιών», καθώς και την πηγή της σελίδας 46 του σχολικού σας βιβλίου, να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα

Οι αφορμές του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών	Τα βαθύτερα αίτια του Σχίσματος των δύο Εκκλησιών

1. Από την ίδια ενότητα και, ενώ δεν είχε δοθεί ιδιαίτερη σημασία στο Σχίσμα, αρχίζουν να διαφαίνονται δύο πολύ σοβαρές συνέπειές του. Ποιες είναι αυτές;

2. Ποιοι ήταν οι δύο αδιάλλακτοι ιεράρχες που οδήγησαν στα άκρα τις διαπραγματεύσεις, με συνέπεια αυτές να διακοπούν;

ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις

• Θυμηθείτε τη μεσαία τάξη που αποτελείται από τολμηρούς μεγαλεμπόρους, οι οποίοι είχαν αρχίσει να αποκτούν δύναμη με τα χρήματά τους, ώστε να ενθρονίζουν και να εκθρονίζουν αυτοκράτορες (σελ. 36).

• Αυτή η τάξη δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί τόσο όσο θα είχε τη δύναμη, εξαιτίας μιας δοσοληψίας που είχε ο Βασίλειος ο Β΄ με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις. Διαβάστε το απόσπασμα και εντοπίστε ποια ήταν αυτή η δοσοληψία. Πώς νομίζετε ότι επηρέασε η δοσοληψία αυτή τη βυζαντινή μεσαία τάξη;

Ερωτήσεις

Με ποια μέσα ασκούνταν η βυζαντινή διπλωματία;
Ποιες ήταν οι μεγάλες πολεμικές επιτυχίες των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων, κατά το 10^ο αιώνα;
Οι σχέσεις Αράβων και βυζαντινών ήταν πάντα εχθρικές;
Ποια ήταν η σχέση του Συμεών με τον πολιτισμό και τα βυζαντινά γράμματα και από ποιες ενέργειές του φαίνεται αυτή;
Ποια ήταν η τεράστια φιλοδοξία του Συμεών και ποια ήταν τα βαθμιαία βήματά του, ώστε να την ικανοποιήσει;
Ο διάδοχός του ο Πέτρος ακολούθησε την ίδια τακτική;
Ποια ήταν η διαφορά του κράτους του Συμεών από το κράτος του Σαμουήλ;
Πώς έληξε, τελικά, κατά τον 11^ο αιώνα η διαμάχη μεταξύ βυζαντινών και Βουλγάρων;
Να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκαν φιλικές σχέσεις μεταξύ Ρώσων και Βυζαντινών και τα βήματα με τα οποία αυτές εδραιώθηκαν.
Ποια ήταν η διαφορά του Βυζαντίου με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους και πως προσπάθησε να τη λύσει α) ο Νικηφόρος Φωκάς και β) ο Ιωάννης Τζιμισκής;
Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες, ποιες οι αφορμές και ποια τα βαθύτερα αίτια του Σχίσματος του 1054;
Να δώσετε τον ορισμό του Σχίσματος
Ποια δοσοληψία αναπτύχθηκε το 10^ο αι. μεταξύ Βασιλείου Β΄ και ιταλικών ναυτικών πόλεων;

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ -

ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ

Α. Χαρακτηριστικά και εξέλιξη

Η κοινωνία του φραγκικού κράτους αγροτική – από την εποχή των Μεροβιγγείων ( – 8^ος αι ) οι συνθήκες ανασφάλειας αναγκάζουν τους αδύναμους να αναζητήσουν την προστασία των αρχόντων – δημιουργούνται σχέσεις εξάρτησης
Οι άρχοντες ( φεουδάρχες ) παραχωρούν στους υποτελείς τους εκτάσεις γης τα φέουδα και τους παρέχουν προστασία – οι υποτελείς ως αντάλλαγμα προσφέρουν πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες – η παραμέληση των υποχρεώσεων από τη μεριά του υποτελούς συνεπάγεται αφαίρεση του φέουδου= ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Η επίσημη σχέση υποτέλειας μεταξύ ενός φεουδάρχη και ενός υποτελούς γίνεται με την τελετή της περιβολής

Β’. Διαστρωμάτωση της φεουδαρχικής κοινωνίας

Επικεφαλής της κοινωνικής πυραμίδας ο βασιλιάς
Φεουδάρχες : η αριστοκρατία αποτελούμενη από τους υποτελείς του βασιλιά: κόμητες, βαρόνους, μαρκησίους και οι εκκλησιαστικοί άρχοντες
Βάση της κοινωνικής πυραμίδας ο λαός, που αποτελείται από :

Τους ελεύθερους γεωργούς ( μικροϊδιοκτήτες )
Τους δουλοπάροικους : αποτελούν την πλειοψηφία των αγροτών, είναι ισόβια δεμένοι με τη γη, πληρώνουν φόρο στους γαιοκτήμονες και έχουν πολύ περιορισμένα δικαιώματα
Τους δούλους : χαρακτηρίζονται «κινητά αντικείμενα»

Ο λαός έχει δυσβάστακτες υποχρεώσεις και ζει σε άθλιες συνθήκες

Γ’ Εξέλιξη και επικράτηση του φεουδαρχικού συστήματος

Το σύστημα της φεουδαρχίας αναπτύχθηκε τον 8^ο αι
Σταθμός στην εξέλιξή του ο μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου
Ο στρατός γίνεται φεουδαρχικός – οι φεουδάρχες συμμετέχουν με τους υποτελείς τους και τον οπλισμό τους – παραχωρούνται γαίες και στους βασιλικούς αξιωματούχους
Οι φεουδάρχες αποκτούν οικονομική και πολιτική δύναμη σε τοπικό επίπεδο
Το 10^ο και 11^ο αι οι εχθρικές επιδρομές δημιουργούν συνθήκες ανασφάλειας – μοιραία ενισχύεται το φεουδαρχικό σύστημα

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ

Στο κεφάλαιο αυτό θα μιλήσουμε για τα χαρακτηριστικά της φεουδαρχικής οργάνωσης της κοινωνίας της Δυτικής Ευρώπης (5^ος-11^ος αι.) Μπορείτε διαβάζοντας την παρακάτω πηγή να συμπεράνετε το πώς γεννήθηκε το φεουδαρχικό σύστημα;

Πριν απαντήσετε στο παραπάνω ερώτημα να έχετε υπόψη ότι το βασικό χαρακτηριστικό του φεουδαρχικού συστήματος ήταν οι δεσμοί αλληλεξάρτησης μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Ο στόχος ήταν η αμοιβαία ωφέλειά τους. Η καθεμία ομάδα κάτι έδινε και κάτι έπαιρνε…

Η ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΟΒΙΓΓΕΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

«Ας φέρουμε στο μυαλό μας την κοινωνία της Μεροβίγγειας Εποχής (5^ος-7^ος αι.). Ούτε το κράτος ούτε το γένος προσέφεραν πια επαρκές καταφύγιο. Παντού ο αδύνατος ένιωθε την ανάγκη να εμπιστεύεται τον εαυτό του σε ένα ισχυρότερο από αυτόν. Ο δυνατός, με τη σειρά του δεν μπορούσε να διατηρήσει το κύρος του και την περιουσία του, ούτε καν να κατοχυρώσει την ασφάλειά του, αν δεν εύρισκε με την πειθώ ή τη βία, την υποστήριξη κατώτερων εξαναγκασμένων να τον βοηθήσουν… Και καθώς οι έννοιες της δύναμης και της αδυναμίας είναι πάντα σχετικές, βλέπουμε, σε πολλές περιπτώσεις, τον ίδιο άνθρωπο να γίνεται ταυτόχρονα προστατευόμενος ενός ισχυρότερου και προστάτης των ταπεινότερών του.

M. Bloch, Η φεουδαλική κοινωνία, μετ. Μπ. Λυκούδης, Αθήνα 1987, 216

Αν βγάλατε κάποια συμπεράσματα από την παραπάνω πηγή, σκεφτείτε τώρα με τη βοήθεια της επόμενης πηγής πώς έγινε και διαμορφώθηκε οριστικά και επεκτάθηκε το φεουδαρχικό σύστημα.

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ

«Ο βασιλιάς έχει πια βασιλικό μόνο το όνομα και το στέμμα… Δεν είναι ικανός να προασπίσει από τους κινδύνους ούτε τους επισκόπους ούτε τους άλλους υπηκόους του. Γι’ αυτό βλέπουμε και τους μεν και τους δε να πηγαίνουν με ενωμένα χέρια να υπηρετήσουν τους δυνατούς. Έτσι βρίσκουν τη γαλήνη τους». Μ’ αυτά τα λόγια περιέγραφε γύρω στα 1016, ένας γερμανός πρελάτος (= αξιωματούχος της εκκλησίας) την κατάσταση της αναρχίας στα βασίλεια της Βουργουνδίας.

M. Bloch, Η φεουδαλική κοινωνία, μετ. Μπ. Λυκούδης, Αθήνα 1987, 232

Άρα από τα παραπάνω βγαίνει ως συμπέρασμα ο παρακάτω πίνακας ο οποίος μας παρουσιάζει την εξέλιξη του φεουδαρχικού συστήματος.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑΣ
1. Από την εποχή των Μεροβιγγείων ( 5^ος – 7^ος αι): Η γέννηση της φεουδαρχίας(οι πρώτες 10 σειρές της σελ. 48)	οι συνθήκες ανασφάλειας αναγκάζουν τους αδύναμους να αναζητήσουν την προστασία των αρχόντων – δημιουργούνται σχέσεις εξάρτησης
2. Από τον 8^ο αι, από τις μεταρρυθμίσεις του Καρλομάγνου: η ανάπτυξη της φεουδαρχίας(το πρώτο μισό του υποκεφαλαίου «β. Η επικράτηση του συστήματος της φεουδαρχίας»)	Ο στρατός γίνεται φεουδαρχικός – οι φεουδάρχες συμμετέχουν με τους υποτελείς τους και τον οπλισμό τους – παραχωρούνται γαίες και στους βασιλικούς αξιωματούχους. Παλιότερα το στρατό τον αποτελούσαν ελεύθεροι αγρότες. Οι φεουδάρχες αποκτούν δύναμη σε τοπικό επίπεδο. Η δύναμη της φεουδαρχίας γίνεται α) στρατιωτική, β) οικονομικοκοινωνική γ) πολιτική
3. Κατά τον 10^ο αι 11^ο αιώνα: Η γενίκευση του συστήματος της φεουδαρχίας ( οι τελευταίες 6 σειρές της σελ. 49)	οι εχθρικές επιδρομές δημιουργούν συνθήκες ανασφάλειας – μοιραία ενισχύεται το φεουδαρχικό σύστημα. Σκεφτείτε τη συνθήκη του Βερντέν (843), (σελ. 29 του σχ. Βιβλίου)

Αφού διαβάσουμε το πρώτο μέρος από την ιστορική μας αφήγηση, πρέπει να είμαστε σε θέση να συμπληρώσουμε τον παρακάτω πίνακα:

	παραχωρούσε:	Κέρδιζε:
Ο ισχυρός …
Ο υποτελής ( βάσαλος)…

H επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου άρχοντα γίνονταν με την τελετή της περιβολής.

Με την τελετή αυτή ο ασθενέστερος δήλωνε την επιθυμία του να γίνει υποτελής του ισχυρότερου και ο ισχυρότερος αποδεχόταν τον ασθενέστερο ως προστατευόμενό του.

Αφού διαβάσετε την πηγή της σελίδας 49 του σχολικού σας βιβλίου, να περιγράψετε σε πόσα στάδια διεξάγονταν η τελετή.

Παρατηρήστε, έπειτα την εικόνα της σελίδας 48 και βρείτε σε ποιο από τα παραπάνω στάδια αναφέρεται.

Αφού διαβάσετε την πρώτη παράγραφο της σελίδας 49 του σχολικού σας βιβλίου, να συμπληρώσετε την κοινωνική πυραμίδα της εποχής, τοποθετώντας πάνω τα ισχυρότερα κοινωνικά στρώματα.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑ – ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ	ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΤΑΞΗΣ
1.
2.
3.
4.
5.

Όπως θα καταλάβατε συμπληρώνοντας τον παραπάνω πίνακα, οι πάροικοι βρίσκονταν ένα επίπεδο πιο πάνω, έμοιαζαν όμως πάρα πολύ με δούλους. Διαβάστε τώρα την παρακάτω πηγή για να κατανοήσετε πως τους συμπεριφέρονταν και αν ήταν ευχαριστημένοι.

Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΔΟΥΛΟΠΑΡΟΙΚΩΝ ΤΟΥ VIRY

Κατά το έτος 1067, όταν βασίλευε στη Γαλλία ο Φίλιππος και ήταν επίσκοπος στο Παρίσι ο Godefroid, …ξεσηκώθηκαν οι δουλοπάροικοι της Παναγίας των Παρισίων. Μ’ αυτό τον τρόπο υπογράμμισαν ότι δεν ήταν πια διατεθειμένοι να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις, τις οποίες είχαν αποδεδειγμένα εκπληρώσει οι προπάτορές τους. Έτσι αρνήθηκαν να φυλάνε στο εξής νυχτερινή σκοπιά και ακόμη απαίτησαν να νυμφεύονται σύμφωνα με τα δικά τους γούστα, χωρίς την έγκριση του διαχειριστή και των φεουδαρχών. Εξαιτίας της εξέγερσης αναγκαστήκαμε να πάμε σε δίκη…

Από τα αρχεία της Παναγίας των Παρισίων, G. Duby, Europa im Mittelalter, γερμ. Μετ. U. Her, Στουτγκάρδη 1986, 10

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών: φεουδαρχία, βάσαλοι, τελετή περιβολής.

2. Να περιγράψετε πως ξεκίνησε, πως εδραιώθηκε και πώς εξελίχθηκε το φεουδαρχικό σύστημα.

3. Να παρουσιάσετε τα στάδια κατά τα οποία εξελίσσονταν η τελετή της περιβολής.

4. Να παρουσιάσετε την κοινωνική διαστρωμάτωση της φεουδαρχικής κοινωνίας.

5. Κατά την άποψή σας ποιοι ευνοούνταν από τη συγκεκριμένη οργάνωση;

ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΩΣ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ (1054 – 1204)

Α. Πολιτική αστάθεια και οικονομικά προβλήματα

Πολιτική αστάθεια μετά το θάνατο του Βασιλείου Β’ – άλλοτε επιβάλλει αυτοκράτορα η παράταξη των πολιτικών και άλλοτε η στρατιωτική αριστοκρατία
Στις πολιτικές εξελίξεις αναμειγνύεται και η Εκκλησία
Η πολιτική αστάθεια έχει βαρύτατες συνέπειες και στην οικονομία :

Εφαρμόζεται το σύστημα της εκμίσθωσης των φόρων
Εντείνεται η εξαγορά των αξιωμάτων
Γίνεται περικοπή των στρατιωτικών δαπανών
Αυξάνονται οι παροχές στην Αυλή, την Εκκλησία, τους γειτονικούς λαούς

Η οικονομία οδηγείται σε πτώχευση

Β. Εξωτερικά προβλήματα. Η μάχη του Ματζικέρτ

Η άμυνα του κράτους δέχεται ισχυρό πλήγμα στην Ιταλία και τη Βαλκανική
Μεγαλύτερο όμως το πρόβλημα της άμυνας στην Ανατολή: οι Σελτζούκοι Τούρκοι ξεκινούν μια θυελλώδη προέλαση εκμεταλλευόμενοι τη διάσπαση του αραβικού χαλιφάτου
Την πορεία στις ανατολικές επαρχίες του κράτους προσπαθεί να ανακόψει ο Ρωμανός Διογένης
Η αποφασιστική μάχη στο Ματζικέρτ – πανωλεθρία Βυζαντινών , ο αυτοκράτορας αιχμαλωτίζεται, συνάπτει συνθήκη και ελευθερώνεται
Ο Ρωμανός εξοντώνεται από τους πολιτικούς του αντιπάλους μόλις επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη – οι Σελτζούκοι βρίσκουν πρόφαση να ακυρώσουν τη συνθήκη
Μέσα σε μια δεκαετία καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας – τραγική απώλεια για τους Βυζαντινούς

Γ’. Άλλα εξωτερικά και εσωτερικά προβλήματα

Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις τελευταίες βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία
Στις ακτές της Αδριατικής και στο Δούναβη η βυζαντινή κυριαρχία κλονίζεται
Στο εσωτερικό εντείνεται η οικονομική κρίση
Εκτοξεύονται στα ύψη οι τιμές βασικών αγαθών – ξεσπά αιματηρή λαϊκή εξέγερση
Η κρίση αμβλύνεται με την ενθρόνιση του Αλέξιου Α’ Κομνηνού, εκπροσώπου της στρατιωτικής αριστοκρατίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

• Σκεφτείτε: Σε τι κατάσταση είχαμε αφήσει το Βυζάντιο, κατά τη δυναστεία των Μακεδόνων; (Θυμηθείτε το Βασίλειο το Βουλγαροκτόνο)

• Στο κεφάλαιο αυτό θα μελετήσουμε

α) τη βαθμιαία παρακμή του βυζαντινού κράτους

β) τις τεράστιες οικονομικές εξελίξεις και αλλαγές στη Δυτική Ευρώπη.

Άρα βλέπουμε Ανατολή και Δύση να ακολουθούν τελείως αντίστροφες πορείες, κάτι που οδήγησε στην υποδούλωση στους Οθωμανούς Τούρκους την Ανατολή και στην Αναγέννηση και το Διαφωτισμό τη Δύση.

Ας δούμε όμως πώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα και σκεφτείτε πόσο μεγάλο ρόλο μπορεί να παίξει ο ανθρώπινος παράγοντας και οι ηγέτες στην ακμή ή στην παρακμή ενός κράτους…

Για να μπορέσετε να παρακολουθήσετε τις εξελίξεις να έχετε υπόψη τα εξής: Μετά το θάνατο του Βασιλείου Β΄ ακολουθεί πολιτικά αστάθεια. Στο θρόνο του Βυζαντίου εναλλάσσονταν εκπρόσωποι α) της στρατιωτικής αριστοκρατίας β) της παράταξης των πολιτικών γ)η ανάμειξη της Εκκλησίας ήταν δυναμική, ειδικά επί των ημερών της φιλόδοξου πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου. Σας δίνεται επιπλέον ο παρακάτω πίνακας:

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ (ΜΕΤΡΑ ΙΣΑΑΚΙΟΥ ΚΟΜΝΗΝΟΥ)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ

Είχαν ως στόχο να θωρακίσουν τη Μ. Ασία στρατιωτικά και να βελτιώσουν τα οικονομικά του βυζαντινού κράτους.

• Εφαρμόζεται το σύστημα της εκμίσθωσης των φόρων από τα μέσα του11ου αι.

• Εντείνεται η εξαγορά των αξιωμάτων

• Γίνεται περικοπή των στρατιωτικών δαπανών

• Αυξάνονται οι παροχές στην Αυλή, την Εκκλησία, τους γειτονικούς λαούς

Όπως καταλαβαίνετε, ποιες είναι οι επιπτώσεις α) στην οικονομική κατάσταση β) στη στρατιωτική οργάνωση του κράτους;;

Διαβάστε: α) την πηγή της σελίδας 52 του σχολικού σας βιβλίου και παρατηρείστε ποια ήταν η κατάσταση του βυζαντινού στρατεύματος, β) την παρακάτω πηγή για να σκεφτείτε ποιο φαινόμενο στην οργάνωση του βυζαντινού στρατού της εξεταζόμενης περιόδου περιγράφει.

ΜΙΑ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΞΕΝΟΥΣ ΜΙΣΘΟΦΟΡΟΥΣ

Μην παραχωρείς υψηλά αξιώματα και σημαντικές θέσεις σε ξένους που δεν κατάγονται από το βασιλικό οίκο της χώρας τους. Έτσι δεν ταπεινώνεις μόνο τον εαυτό σου, αλλά και τη ρωμαϊκή άρχουσα τάξη. Όταν για παράδειγμα κάνεις έναν Άγγλο που έρχεται σε σένα πιριμικήριο ή στρατηγό, τι αξία έχει για ένα Ρωμαίο να γίνει στρατηγός; Το μόνο που καταφέρνεις είναι να τους κάνει όλους εχθρούς σου. Αλλά και στις πατρίδες τους, όταν ακουστεί ότι ο τάδε απέκτησε αξιώματα, όλοι θα γελάσουν και θα πουν: «Εδώ αυτός δεν άξιζε τίποτε, γι’ αυτό και μετανάστευσε στη Ρωμανία, όπου κέρδισε τιμή και δόξα. Φαίνεται, δεν υπάρχουν στη Ρωμανία άξιοι άνθρωποι, γι’ αυτό και ο συμπατριώτης μας ανέβηκε τόσο ψηλά… Είναι εξαιρετικά ωφέλιμο για τη Ρωμανία να μην παραχωρείς υψηλά αξιώματα στους ξένους…

Στρατηγικός Κεκαυμένου, εκδ. Β. Wassiliewsky –V. Jernstedt, Αγία Πετρούπολη 1986, 95

Ύστερα από όλα αυτά ποια περιμένουμε να είναι τα αποτελέσματα της προσπάθειας αντιμετώπισης μιας εχθρικής εισβολής στο Βυζάντιο;
Παρατηρείστε λοιπόν τις παρακάτω εξελίξεις στα τρία μεγάλα εξωτερικά μέτωπα επίθεσης εναντίον του Βυζαντίου.

ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (ΙΤΑΛΙΑ)	ΒΑΛΚΑΝΙΑ	Μ. ΑΣΙΑ
Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις τελευταίες βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία	Στις ακτές της Αδριατικής και στο Δούναβη η βυζαντινή κυριαρχία κλονίζεται.	Μεγαλύτερο όμως το πρόβλημα της άμυνας στην Ανατολή: • οι Σελτζούκοι Τούρκοι ξεκινούν μια θυελλώδη προέλαση (1000) εκμεταλλευόμενοι τη διάσπαση του αραβικού χαλιφάτου • Την πορεία στις ανατολικές επαρχίες του κράτους προσπαθεί να ανακόψει ο Ρωμανός Διογένης • Η αποφασιστική μάχη στο Ματζικέρτ (1071) – πανωλεθρία Βυζαντινών , ο αυτοκράτορας αιχμαλωτίζεται, συνάπτει συνθήκη και ελευθερώνεται • Ο Ρωμανός εξοντώνεται από τους πολιτικούς του αντιπάλους μόλις επιστρέφει στην Κωνσταντινούπολη – οι Σελτζούκοι βρίσκουν πρόφαση να ακυρώσουν τη συνθήκη Μέσα σε μια δεκαετία καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της Μ. Ασίας – τραγική απώλεια για τους Βυζαντινούς

α) Για να κατανοήσετε καλύτερα το μέγεθος της συμφοράς διαβάστε τη δεύτερη πηγή της σελίδας 52 του σχολικού σας βιβλίου.

β) Για το ρόλο που έπαιξαν οι μισθοφόροι σας δίνεται η εξής πληροφορία: στη διάρκεια της μάχης ο Φράγκος αρχηγός Ουρσέλιος και οι στρατιώτες του τράπηκαν σε φυγή, ενώ οι Ούζοι αυτομόλησαν στους Τούρκους, και το γεγονός αυτό συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στη συντριπτική ήττα του βυζαντινού στρατού.

Ερωτήσεις

Ποιες ήταν οι παρατάξεις στο Βυζάντιο που ρύθμιζαν τις πολιτικές εξελίξεις μετά το θάνατο του Βασιλείου του Β΄;
Ποια ήταν η κατάσταση που επικράτησε στη βυζαντινή αυτοκρατορία μετά το θάνατο του Βασιλείου του Β΄ και την άνοδο στο θρόνο εκπροσώπων της παράταξης των πολιτικών;
Ποιες συνέπειες είχε η παραπάνω κατάσταση όσον αφορά στην αντιμετώπιση των εξωτερικών εχθρών του Βυζαντίου;
Τι γνωρίζετε για τη μάχη στο Ματζικέρτ; α) αντίπαλος β) έτος διεξαγωγής της γ) αυτοκράτορας δ) αποτέλεσμα και συνέπειες του αποτελέσματος της μάχης;
Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στο εσωτερικό του κράτους ύστερα από τις μεγάλες στρατιωτικές αποτυχίες;
Ποιος και ποιας παράταξης αυτοκράτορας ανέλαβε στο τέλος να δώσει λύση στα μεγάλα προβλήματα της βυζαντινής αυτοκρατορίας;

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΩΝ

Α. Διοίκηση

Αυξάνεται ο αριθμός των αξιωμάτων – η διοίκηση γίνεται πιο ευέλικτη
Αυξάνεται και ο αριθμός των θεμάτων – μειώνεται η έκταση και η σημασία τους

Β. Οικονομία

Κερδοσκοπική πολιτική Αλέξιου Κομνηνού :

Νόθευση νομίσματος – οι εισπράξεις του κράτους σε ανόθευτα νομίσματα, οι παροχές σε κίβδηλα
Επιπλέον επιβάρυνση φορολογουμένων η υποχρεωτική προσφορά εργασίας
Εκμίσθωση της είσπραξης των φόρων σε ιδιώτες – η απληστία τους επιδεινώνει την κατάσταση του λαού, ιδιαίτερα των αγροτών

Γ. Ο στρατός και ο θεσμός της πρόνοιας

Ο στρατός στελεχώνεται από προνοιάριους : πολεμιστές στους οποίους παραχωρούνται κτήματα ( πρόνοιες )- με αντάλλαγμα τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες.

- Οι προνοιάριοι έφιπποι πολεμιστές, επικεφαλής ομάδας με δύναμη ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας.

- Μαζί με τα κτήματα τους παραχωρούνται και οι αγρότες που τα καλλιεργούν

- Τα κτήματα ανήκουν στο κράτος – δε μεταβιβάζονται δεν κληρονομούνται.

- Ο θεσμός παρουσιάζει ομοιότητες με τη φεουδαρχία, αλλά τα δύο

συστήματα δεν ταυτίζονται

Στα χρόνια των Κομνηνών ο στρατός γίνεται η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο και ζει εις βάρος του εξαθλιωμένου πληθυσμού – πολλοί σπεύδουν να καταταγούν

Δ . Προσπάθεια για μεταρρύθμιση

Ο Ανδρόνικος είναι ο μόνος αυτοκράτορας από τους Κομνηνούς που ενδιαφέρεται για τον αγροτικό κόσμο :

προσπαθεί να τους υπερασπίσει από τις καταχρήσεις των Δυνατών
αγωνίζεται να εξαλείψει τη διαφθορά στη δημόσια διοίκηση

Η χρήση ωμής βίας μετατρέπει την εξουσία του σε τυραννία, προκαλεί την αγανάκτηση του λαού και οδηγεί τις προσπάθειές του σε αποτυχία
Άλλη αρνητική συνέπεια της πολιτικής του η επιδείνωση των σχέσεων με τη Δύση

2. Η εσωτερική πολιτική των Κομνηνών
Διαβάστε την παρακάτω πηγή και εντοπίστε ένα χαρακτηριστικό της εσωτερικής πολιτικής των Κομνηνών… Χαρακτηρίστε το…

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ

Αφότου ο Αλέξιος είχε υποσχεθεί να παραχωρήσει τον τίτλο του καίσαρος στο Νικηφόρο Μελισσηνό, ο Ισαάκ, ο πρεσβύτερος από τους αδερφούς του, έπρεπε να τιμηθεί με κάποιο μεγαλύτερο αξίωμα. Επειδή, όμως δεν υπήρχε άλλο αξίωμα (μεταξύ αυτών του αυτοκράτορος και του καίσαρος), ο αυτοκράτωρ Αλέξιος δημιούργησε ένα νέο τίτλο, αυτόν του σεβαστοκράτορος, σύνθετο από τα ονόματα σεβαστός και αυτοκράτωρ, και τον απέμεινε στον αδερφό του, κάνοντάς τον πρακτικά έναν δεύτερο αυτοκράτορα. Και ο καίσαρ υπάχθηκε σ’ αυτόν και κατατάχθηκε τρίτος στην ιεραρχία των προσφωνήσεων μετά τον αυτοκράτορα… Την ίδια εποχή ο Ταρωνείτης, που ήταν σύζυγος της αδερφής του αυτοκράτορα, τιμήθηκε με τα αξιώματα του πρωτοσεβάσου και πρωτοβεστιαρίου και λίγο μετά ανυψώθηκε στο αξίωμα του πανυπερσεβάστου με το δικαίωμα να κάθεται δίπλα στον καίσαρα. Επιπλέον ο Αδριανός, ο αδελφός του, αξιώθηκε το αξίωμα του πρωτοσεβάστου. Και ο Νικηφόρος, ο νεότερος από τους αδελφούς του Αλεξίου, που είχε προαχθεί σε μεγάλο δρουγγάριο του στόλου, ανυψώθηκε στο βαθμό του σεβαστού. Ο ίδιος ο πατέρας μου επινόησε τα νέα αξιώματα, άλλοτε συνθέτοντας παλαιότερους τίτλους, άλλοτε δίνοντας σε αυτούς νέο περιεχόμενο…

Αννα Κομνηνή, Αλεξιάς, ΙΙΙ, 4, έκδ. B. Leib, τόμ Ι, 113-114

Διαβάστε τώρα την πηγή της σελίδας 54 του σχολικού σας βιβλίου και προσπαθήστε να κατανοήσετε τον τίτλο «αριστοκρατικός πατριωτισμός», που δίνει η κυρία Γλύκατζη Αρβελέρ στην πολιτική που ακολούθησαν οι Κομνηνοί.

α) Ποια διαφορά επισημαίνεται μεταξύ της πολιτικής τους και της πολιτικής των Ισαύρων;

β) Πιστεύετε ότι τα όσα επισημαίνονται σε αυτή την πηγή συμφωνούν με τα συμπεράσματα που βγάλατε μελετώντας την προηγούμενη πηγή;

Να τώρα ορισμένα στοιχεία από την ιστορική αφήγηση, με στόχο να προβληματιστούμε σχετικά με το αν υποστηρίζουν τα όσα σημείωναν οι προηγούμενες δύο πηγές.

Α. Διοίκηση

• Αυξάνεται ο αριθμός των αξιωμάτων – η διοίκηση γίνεται πιο ευέλικτη. Ίσως βρούμε και κάτι αρνητικό σε αυτό… Ποιους ικανοποιούσε η ύπαρξη τόσο πολλών αξιωμάτων;

• Αυξάνεται και ο αριθμός των θεμάτων – μειώνεται η έκταση και η σημασία τους (σκοπός να εξυπηρετηθούν περισσότεροι;;; Μελετήστε παρακάτω τον τρόπο της στρατιωτικής οργάνωσης και αναρωτηθείτε: Μήπως τα θέματα πέρασαν από τα χέρια των απλών στρατιωτών στα χέρια κάποιων άλλων; Και ποιων;)

Β. Οικονομία

Κερδοσκοπική πολιτική Αλέξιου Κομνηνού :

• Νόθευση νομίσματος – οι εισπράξεις του κράτους σε ανόθευτα νομίσματα, οι παροχές σε νοθευμένα (άρα το κράτος πληρώνει λιγότερα, σε νοθευμένα νομίσματα και εισπράττει περισσότερα σε γνήσια νομίσματα).

• Επιπλέον επιβάρυνση φορολογουμένων η υποχρεωτική προσφορά εργασίας (αγγαρείες σε έργα οδοποιΐας, κατασκευές δρόμων, γεφυριών κ.λ.π.)

• Εκμίσθωση της είσπραξης των φόρων σε ιδιώτες – η απληστία τους επιδεινώνει την κατάσταση του λαού, ιδιαίτερα των αγροτών (νοικιάζουν από το κράτος το δικαίωμα να εισπράττουν αυτοί τους φόρους και φυσικά προσπαθούν να βγάλουν όσο το δυνατό μεγαλύτερο κέρδος από την επένδυσή τους αυτή…)

Να τώρα η οργάνωση του στρατού για να απαντηθεί η απορία μας γιατί να δημιουργηθούν τόσα πολλά θέματα…

• Ο στρατός στελεχώνεται από προνοιάριους : πολεμιστές στους οποίους παραχωρούνται κτήματα ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων ( = πρόνοιες )- με αντάλλαγμα τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες.

• - Οι προνοιάριοι είναι έφιπποι πολεμιστές, επικεφαλείς ομάδας με δύναμη ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας. Φυσικά οι προνοιάριοι ήταν ισχυροί οικονομικά, για να μπορούν να ηγούνται μιας στρατιωτικής μερίδας. Φανταστείτε κάτι ανάλογο με τους ιδιοκτήτες φέουδων στη Δυτική Ευρώπη που είχαν κάτω από την προστασία τους και τις προσταγές τους τούς υποτελείς.

• - Μαζί με τα κτήματα τούς παραχωρούνται και οι αγρότες που τα καλλιεργούν (εδώ είναι οι υποτελείς…)

• - Τα κτήματα ανήκουν στο κράτος – δε μεταβιβάζονται δεν κληρονομούνται.

• - Ο θεσμός παρουσιάζει ομοιότητες με τη φεουδαρχία, αλλά τα δύο

• συστήματα δεν ταυτίζονται, καθώς το σύστημα δεν απέκτησε ποτέ την έκταση που είχε στη Δυτική Ευρώπη και η αλληλεξάρτηση δεν είχε τη μορφή αλυσίδας, όπως γινόταν στη Δύση.

• Στα χρόνια των Κομνηνών ο στρατός γίνεται η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο και ζει εις βάρος του εξαθλιωμένου πληθυσμού – πολλοί σπεύδουν να καταταγούν, μην έχοντας τρόπο να πληρώσουν τους φόρους που τους βαρύνουν. Τεχνίτες και άλλοι επαγγελματίες γίνονται οικειοθελώς υποτελείς του προνοιάριου.

• Εδώ να επισημανθεί ότι

• α) κατά τον 11^ο - 12^ο αι. που μελετάμε, είναι η εποχή που εξαπολύθηκαν οι σταυροφορίες, οπότε το Βυζάντιο γνώρισε από κοντά τον τρόπο της πολιτικής και στρατιωτικής οργάνωσης της Δ. Ευρώπης και επηρεάστηκε από αυτόν.

• Β) με την στρατιωτική οργάνωση που περιγράφηκε πριν, οι Κομνηνοί επιχειρούν να λύσουν τα επείγοντα αμυντικά προβλήματα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας που είχαν δημιουργηθεί μετά το 1071 και τη ραγδαία εξάπλωση των Σελτζούκων Τούρκων. Εξάλλου είχαμε σημειώσει ότι το Βυζάντιο είχε χάσει τις τελευταίες κτήσεις του στην Ιταλία καθώς και ότι η κυριαρχία του στη Βαλκανική είχε αποσταθεροποιηθεί.

Αντίδραση στην πολιτική εύνοιας της αριστοκρατίας ή η προσωποποίηση της απόλυτης βιαιότητας; Διαβάστε το απόσπασμα γ. «Η προσπάθεια για μεταρρύθμιση» του σχ. βιβλ. , την πηγή της σελ. 54, καθώς και την παρακάτω πηγή και προσπαθήστε να βγάλετε συμπεράσματα για την προσωπικότητα του Ανδρόνικου Κομνηνού.

Εξόριστος πρίγκηπας του 12^ου αι., ο μέλλων Ριχάρδος της Βυζαντινής Ιστορίας, ο Αλκιβιάδης της Μέσης Βυζαντινής Ιστορίας, ο Ανδρόνικος αντιπροσώπευσε έναν τέλειο τύπο Βυζαντινού του 12^ου αι. , με όλες τις αρετές και όλες τις κακίες. Ωραίος, λεπτός και ευφυολόγος, αθλητής και πολεμιστής, μορφωμένος και θελκτικός, κυρίως για τις γυναίκες που τον λάτρευαν, ευερέθιστος, σκεπτικιστής και, σε περίπτωση ανάγκης, υποκριτής και επίορκος, φιλόδοξος συνωμότης και ραδιούργος, τρομερός αργότερα για τη θηριωδία του, ο Ανδρόνικος όπως λέει ο Diehl, όντας μια εκ φύσεως μεγαλοφυΐα θα μπορούσε να γίνει ο σωτήρας και αναμορφωτής της εξαντλημένης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αν διέθετε έστω κα μερικά ηθικά κριτήρια

A. A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, 465-466

Ερωτήσεις

1. Να δώσετε τους ορισμούς των παρακάτω όρων: προνοιάριος, πρόνοια.

2. Ποια πολιτική ακολούθησε ο Ανδρόνικος Κομνηνός α) στη διοίκηση, β) στην οικονομία, γ) στη στρατιωτική οργάνωση;

3. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές βρίσκετε ανάμεσα στο θεσμό της πρόνοιας και στη φεουδαρχία;

4. Πώς κατανοείτε το χαρακτηρισμό ότι η πολιτική των Κομνηνών ήταν ένας αριστοκρατικός πατριωτισμός;

5. Τι σημαίνει το ότι και στην περίοδο των Κομνηνών η βυζαντινή κοινωνία στρατιωτικοποιήθηκε και γιατί συνέβη αυτό;

6. Ποιος αυτοκράτορας προσπάθησε να προστατέψει τον αγροτικό κόσμο, από ποιους, και γιατί απέτυχε η πολιτική του;

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Α. ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ

Η ιδέα των Σταυροφοριών γεννιέται στη Δυτική Ευρώπη τον 11^οαι – στηρίζεται σε δύο παράγοντες :

Την αναβίωση της παράδοσης του προσκυνήματος στους Αγίους Τόπους
τις φημολογούμενες ωμότητες Αράβων και Τούρκων εναντίον των προσκυνητών – δεν επιβεβαιώνονται ιστορικά
Η πρωτοβουλία ανήκει στους πάπες – δίνουν στις Σταυροφορίες το χαρακτήρα ιερού πολέμου – στην πραγματικότητα προσπαθούν να ενισχύσουν τη θέση τους απέναντι στους Γερμανούς ηγεμόνες – επιδιώκουν την υποστήριξη των Βυζαντινών αυτοκρατόρων

Β. ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Η Α’ Σταυροφορία σε δύο φάσεις : αρχικά σταυροφορία των φτωχών αγροτών – στη συνέχεια σταυροφορία των φεουδαρχών

Ο πάπας Ουρβανός – κηρύσσει ιερό πόλεμο για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων – πολλοί πιστοί ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό : προσπάθεια να εξασφαλίσουν την αιώνια σωτηρία αλλά και την οικονομική σωτηρία κατά την επίγεια ζωή τους
Ανοργάνωτη, λαϊκή σταυροφορία – διασχίζουν λεηλατώντας τις βυζαντινές περιοχές – εξοντώνονται από τους Τούρκους στη Μ. Ασία
Ακολουθούν οι φεουδάρχες – μετά από πολλές περιπέτειες καταλαμβάνουν την Ιερουσαλήμ – δημιουργούν σταυροφορικά κρατίδια – αποδεικνύονται προσωρινά
Οι στρατιωτικές επιτυχίες των Μουσουλμάνων εναντίον αυτών των κρατιδίων προκαλούν τη Β’ και την Γ’ Σταυροφορία
Κατά την Γ’ Σταυροφορία ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος πουλά την Κύπρο στους Φράγκους – εγκαινιάζεται μια περίοδος λατινοκρατίας που διαρκεί τέσσερις αιώνες

Τα αποτελέσματά τους

Κανένας από τους Στόχους των Σταυροφόρων δεν επιτυγχάνεται:

Η κατάκτηση πρόσκαιρη
Αναζωπυρώνεται το μίσος μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων
Αυξάνεται η εχθρότητα μεταξύ Βυζαντινών και Λατίνων
Οξύνονται οι εθνικοί και προσωπικοί ανταγωνισμοί

Περιορισμένα οικονομικά οφέλη :

Ενισχύεται η παρουσία των ιταλικών ναυτικών πόλεων στα λιμάνια της Ανατολής
Πλούτισε η Δύση, αλλά όχι οι πρωταγωνιστές των Σταυροφοριών
Πολλά τα ανθρώπινα θύματα

Η Εκκλησία επίσης χαμένη – τα μοναχικά τάγματα που συμμετέχουν εκτρέπονται σε λεηλασίες και προκαλούν την απογοήτευση και την οργή

Η Δ’ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ

Όταν εκδηλώνεται η Δ’ Σταυροφορία το Βυζάντιο είναι σε δεινή θέση :
Απειλείται από τους Νορμανδούς
Έχουν οξυνθεί οι σχέσεις του με τη Βενετία
Απειλείται από τα επεκτατικά σχέδια του Ερρίκου Στ΄
Αντιμετωπίζει στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα
Η πρωτοβουλία ανήκει στον πάπα Ιννοκέντιο – αρχηγός των φεουδαρχών ο Βονιφάτιος Μομφερατικός
Ο προορισμός ασαφής ( Συρία ή Αίγυπτος ) – διάχυτο όμως το θρησκευτικό συναίσθημα και το ιπποτικό πνεύμα
Η Βενετία τόπος συγκέντρωσης – αναλαμβάνει έναντι αμοιβής τη μεταφορά των Σταυροφόρων και τον εφοδιασμό τους με τρόφιμα για ένα χρόνο
Ο έκπτωτος αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος ζητά τη βοήθεια των Σταυροφόρων για την επάνοδό του στο θρόνο – Ιούνιος 1203: οι Σταυροφόροι έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης
Τον Ιούλιο καταλαμβάνουν την Πόλη – ο Ισαάκιος ξανά στο θρόνο
Αντίθετα με ότι αναμενόταν οι Σταυροφόροι παραμένουν στην Κωνσταντινούπολη ( έξω από τα τείχη ), για να διαχειμάσουν.
Επιβάλλουν βαριά φορολογία και φέρονται αλαζονικά – η αντιπαράθεση οξύνεται, η κατάσταση γίνεται έκρυθμη
Τις συνθήκες εκμεταλλεύεται ο Αλέξιος Δούκας Μούρτζουφλος και καταλαμβάνει πραξικοπηματικά το θρόνο.
Την Άνοιξη οι Σταυροφόροι συνυπογράφουν τη διανομή των εδαφών της βυζαντινής αυτοκρατορίας και στις 13 Απριλίου 1204 μπαίνουν στην Πόλη.
Ο Αλέξιος είχε τραπεί σε φυγή πριν την Άλωση – η Πόλη αφήνεται στις άγριες διαθέσεις των (χριστιανών) εισβολέων
Σφαγές και λεηλασίες χωρίς προηγούμενο, πολύτιμα έργα κλέβονται και μεταφέρονται στη Δύση
Αρχίζει η μακρά περίοδος της Φραγκοκρατίας – σε ορισμένες περιοχές συνεχίζεται μέχρι το 17^ο αι

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Αφού διαβάσετε προσεκτικά την πρώτη πηγή της σελίδας 65 και το κείμενο της ιστορικής διήγησης της ίδιας σελίδας, να συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα όπου θα σημειώνετε τα κίνητρα που οδήγησαν στην Α΄ Σταυροφορία:

Θρησκευτικά κίνητρα	Υλικά – πολιτικά κίνητρα	Φανερές αιτίες	Ανομολόγητες αιτίες

Αφού μελετήσετε τη δεύτερη παράγραφο της σελίδας 65 του σχολικού σας βιβλίου, τη δεύτερη πηγή της σελίδας 65, καθώς και την παρακάτω πηγή, μπορείτε να βγάλετε κάποια συμπεράσματα για τις σχέσεις Ανατολής και Δύσης για τις απόψεις που επικρατούσαν στο Βυζάντιο για τους Σταυροφόρους και για τις συμφωνίες που έκαναν μεταξύ τους;

ΜΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΥΣ

Ο αυτοκράτορας πληροφορήθηκε τις φήμες για το πλησίασμα άπειρων φραγκικών στρατευμάτων. Φοβούνταν την άφιξή τους, γιατί γνώριζε την ακατάσχετη ορμή τους, τον ασταθή και ευμετάβολο χαρακτήρα τους και οτιδήποτε χαρακτηρίζει το κελτικό ταμπεραμέντο με όλες τις συνέπειές του. Γνώριζε ότι ανέκαθεν θαύμαζαν τα πλούτη με ανοιχτό στόμα και με την πρώτη ευκαιρία παραβιάζουν εύκολα τις συμφωνίες τους. Το είχε ακούσει πάντοτε να λέγεται και το είχε βρει απόλυτα αληθινό. Εντούτοις δεν έχασε το θάρρος του, αλλά πήρε όλα τα μέτρα, ώστε να είναι έτοιμος για πόλεμο, αν το απαιτούσε η ανάγκη… Τα κελτικά έθνη έφτασαν το ένα μετά το άλλο με όπλα, άλογα και κάθε λογής στρατιωτικό εξοπλισμό. Οι άνδρες αυτοί είχαν τέτοια προθυμία και ορμή που πλημμύρισαν όλους του δρόμους, και τους κέλτες στρατιώτες ακολουθούσαν πλήθη άοπλου λαού, πολυαριθμότεροι και από την άμμο της θάλασσας και τα άστρα, γυναίκες και παιδιά που εκπατρίστηκαν και κρατούσαν στα χέρια τους φοίνικες και στους ώμους έφεραν σταυρούς. Και έμοιαζαν με ποτάμια που συνέρρεαν από παντού…

Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς, VI 4 και 6, εκδ. B. Leib, τομ. II, 206-208

Αφού διαβάσετε την παραπάνω πηγή να παρατηρήσετε τη σύνθεση του στρατεύματος των σταυροφόρων κατά την Α΄ Σταυροφορία.

Θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε το γιατί ήταν τέτοια η σύνθεση του στρατού, αν λάβετε υπόψη την παρακάτω πληροφορία:

«Θα πρέπει να διακριθεί ο ιπποτικός –φεουδαρχικός στρατός, οι βασιλείς απουσιάζουν εξαιτίας της εχθρότητας με τον παπισμό. Η λαϊκή σταυροφορία είναι τεκμήριο για τη γνήσια θρησκευτική συγκίνηση που γέννησε η διακήρυξη της πρώτης Σταυροφορίας στις τάξεις του απλού λαού, κάτι που έμελλε να υποχωρήσει στις επόμενες σταυροφορίες.

Από το βιβλίο του καθηγητή, σελ. 65

• Μελετήστε το χάρτη της σελίδας 64 του σχολικού σας βιβλίου και παρατηρήστε το διαφορετική διαδρομή που ακολουθήθηκε στην Α΄ και στη Δ΄ Σταυροφορία, καθώς και το διαφορετικό τελικό προορισμό των δύο σταυροφοριών.

• Αυτό που πρέπει να παρατηρήσετε είναι η εκτροπή ή παρέκκλιση της Δ΄ Σταυροφορίας

Μελετήστε τις συνθήκες κατά τις οποίες οργανώθηκε η Δ΄ Σταυροφορία

• Η Δ’ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ

• Όταν εκδηλώνεται η Δ’ Σταυροφορία το Βυζάντιο είναι σε δεινή θέση :

• Απειλείται από τους Νορμανδούς

• Έχουν οξυνθεί οι σχέσεις του με τη Βενετία

• Απειλείται από τα επεκτατικά σχέδια του γερμανού αυτοκράτορα Ερρίκου Στ΄

• Αντιμετωπίζει στρατιωτικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα

• Η πρωτοβουλία ανήκει στον πάπα Ιννοκέντιο – αρχηγός των φεουδαρχών ο Βονιφάτιος Μομφερατικός

• Ο προορισμός ασαφής ( Συρία ή Αίγυπτος ) – διάχυτο όμως το θρησκευτικό συναίσθημα και το ιπποτικό πνεύμα

• Η Βενετία τόπος συγκέντρωσης – αναλαμβάνει έναντι αμοιβής τη μεταφορά των Σταυροφόρων και τον εφοδιασμό τους με τρόφιμα για ένα χρόνο

• Ο έκπτωτος αυτοκράτορας Ισαάκιος Άγγελος ζητά τη βοήθεια των Σταυροφόρων για την επάνοδό του στο θρόνο. Τον Ιανουάριο οι Σταυροφόροι αποδέχονται την πρόσκλησή του και τον Ιούνιο του 1203 οι Σταυροφόροι φτάνουν έξω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης

Και τώρα σκεφτείτε τι μπορεί να διευκόλυνε την αλλαγή της πορείας των Σταυροφόρων:

• Είναι το Βυζάντιο σε θέση ισχύος ώστε να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε επίθεση;

• Οι Σταυροφόροι έχουν έναν ξεκάθαρο στόχο;

• Θυμάστε πόσο πλούσια ήταν η Κων/πολη; Θα μπορούσε να ήταν όνειρο του καθένα να την κατακτήσει; Πόσους λαούς στο παρελθόν θυμάστε ότι το είχαν επιχειρήσει;

• Πώς οι προσωπικές φιλοδοξίες ενός έκπτωτου αυτοκράτορα έδωσαν τη δικαιολογία για την κατάκτηση της Πόλης από τους Σταυροφόρους;

• Πιστεύετε ότι αν δεν υπήρχε ο Ισαάκιος Άγγελος οι Σταυροφόροι δεν θα είχαν επιχειρήσει την κατάκτηση της Πόλης;

• Τελικά να θυμάστε: « ο άνθρωπος δημιουργεί την ιστορία του, με τις κινήσεις που προγραμματίζει ανάλογα με τους συσχετισμούς των δυνάμεων. Το τυχαίο περιστατικό απλώς επηρεάζει το ρυθμό με τον οποίο πραγματοποιούμε τα σχέδιά μας». Στην προκειμένη περίπτωση να σας δώσω την πληροφορία ότι η ιδέα της κατάκτησης της Πόλης υπήρχε από τη Β΄ Σταυροφορία ακόμη… Όμως τώρα έπαιξαν ρόλο

• Α) Η αδυναμία του Βυζαντίου

• Β) Η αφορμή που έδωσε ο Ισαάκιος Άγγελος

• Γ) Κυρίως, τα οικονομικά συμφέροντα της πανίσχυρης Βενετίας

Αφού μελετήσετε τις δύο πηγές της σελίδας 68 του σχολικού σας βιβλίου την πηγή που σας δίνεται παρακάτω και το απόσπασμα "ε. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους", να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα:

ΠΗΓΗ: A. A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, 816

Ερωτήσεις

...Μερικοί επιστήμονες, όπως ο Θ. Ουσπένσκυ, πιστεύουν ότι οι Τούρκοι το 1453, ενήργησαν με περισσότερη ηπιότητα και ανθρωπισμό από τους σταυροφόρους, που κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη το 1204.

1. Ποια εντύπωση προξένησε η θέα της Κωνσταντινούπολης στους σταυροφόρους; Πιστεύετε ότι το γεγονός αυτό αποτελεί μια προοικονομία για τη μετέπειτα συμπεριφορά τους;

2. Πώς συμπεριφέρθηκαν οι σταυροφόροι όταν μπήκαν στην Πόλη; Πιστεύετε ότι η φωτογραφία της σελίδας 68 μπορεί να μας δώσει κάποια πληροφορία σχετικά με τη συμπεριφορά τους;

3. Μπορείτε να διαχωρίσετε τις άμεσες συνέπειες από την Άλωση της Πόλης από τους σταυροφόρους και να προβλέψετε μια μακροπρόθεσμη και πολύ βαριά συνέπεια για το μέλλον της βυζαντινής αυτοκρατορίας;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να δώσετε τον ορισμό της έννοιας σταυροφορία.
Να προσδιορίσετε τα αίτια που οδήγησαν στη διοργάνωση των σταυροφοριών και να τα διαχωρίσετε σε θρησκευτικά, υλικά, πολιτικά. Επίσης να ξεχωρίσετε ποια από αυτά θεωρείτε τα σημαντικότερα και ποια για κάποιους θα μπορούσαν να είναι απλές αφορμές.
Πιστεύετε ότι η βυζαντινή ηγεσία εμπιστευόταν τους σταυροφόρους; Με βάση ποιο γεγονός θα μπορούσατε να τεκμηριώσετε την άποψή σας;
Πότε κηρύχτηκε η Α΄ Σταυροφορία, από ποιον πάπα και με ποιο σύνθημα; Ποιος ήταν ο σκοπός της;
Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στο Βυζάντιο και ποια τα προβλήματα της αυτοκρατορίας, όταν εκδηλώθηκε η Τέταρτη Σταυροφορία;
Ποια ήταν η αφορμή της άφιξης των Σταυροφόρων στην Πόλη και ποια πιστεύετε ότι ήταν η πραγματική αιτία; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας.
Πότε μπήκαν οι σταυροφόροι στην Πόλη, τι πιστεύτηκε στην αρχή και τη έγινε στην πραγματικότητα;
Τι γνωρίζετε για τη συνθήκη διανομής της Ρωμανίας;
Ποια ήταν η σχέση του πληθυσμού με τους Λατίνους κατακτητές; Γενικά ποιες ανωμαλίες προκάλεσε στην καθημερινή, την οικονομική και την πολιτική ζωή η παραμονή των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη;

Ποιες ήταν οι βαρβαρότητες που διέπραξαν οι σταυροφόροι; Υπήρξαν και μακροπρόθεσμες συνέπειες από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους;

Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ . Ο ΥΣΤΕΡΟΣ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ

Εισαγωγή

Η ύστερη βυζαντινή περίοδος διακρίνεται σε δύο επιμέρους περιοδους :

Την περίοδο της λατινικής Αυτοκρατορίας ( 1204 – 1261 )
Την Παλαιολόγεια περίοδο ( 1261 – 1453 ) – το Βυζάντιο ένα μικρό και ασθενικο κράτος – μοιραία η κατάλυση από τους Οθωμανούς

Η καταστροφή οφείλεται :

Στους εμφυλίους πολέμους
Στην παρακμή του στρατού
Στην κατάρρευση της οικονομίας
Στη στάση των Δυτικών
Στην επέκταση των Σέρβων
Στην ισχύ των Τούρκων

Μέσα στην παρακμή γεννιούνται νέες δυνάμεις : η νεοελληνική εθνότητα και η συνείδηση του Νέου Ελληνισμού

ΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Στη θέση της βυζαντινής αυτοκρατορίας ιδρύονται ένα πλήθος κρατών – χωρίζονται σε λατινικά και ελληνικά κράτη :

Β. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ

I. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

Ιδρύεται από τους Μεγάλους Κομνηνούς στη νότια ακτή του Ευξείνου Πόντου
Μένει απομονωμένη για 250 χρόνια – δεν ασκεί επίδραση στην τύχη του Βυζαντίου

II. Το κράτος της Ηπείρου

Ιδρύεται από το Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα
Ο Θεόδωρος ο σημαντικότερος αυτοκράτορας – καταλύει το βασίλειο της Θεσσαλονίκης και το ενσωματώνει στο κράτος του
Νικιέται από τους Βουλγάρους

III. Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας

Το κυριότερο από τα ελληνικά κράτη – ιδρύεται από το Θεόδωρο Λάσκαρη – γύρω του συσπειρώνονται οι πιστές στο κράτος δυνάμεις των Βυζαντινών

[Μετά τη φυγή του Αλέξιου Μούρτζουφλου και ενώ οι Σταυροφόροι καταλάμβαναν την Πόλη ο Θεόδωρος στεφόταν αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία ]

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Βατάτζης φρόντισε τη διοίκηση, την κοινωνική πρόνοια, την άμυνα και την αγροτική παραγωγή του κράτους
Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος συνήψε συνθήκη με τους Γενουάτες : του πρόσφεραν, με ανταλλάγματα, βοήθεια εναντίον των Βενετών
Το 1261 στη διάρκεια της δικής του βασιλείας ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος καταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη ( κατά σύμπτωση ο βενετικός στόλος και ο λατινικός στρατός έλειπαν από την Πόλη ) – Ο Μιχαήλ στέφεται αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία

Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΕΙΑ ΕΠΟΧΗ (1204-1453)
2. Τα ελληνικά κράτη: Τραπεζούς, Ήπειρος, Νίκαια

• Αφού μελετήσετε το χάρτη της σελ. 66 και την πηγή της σελ 74 του σχολικού σας βιβλίου , μπορείτε να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις;

α) Γιατί πιστεύετε ότι ήταν μια αξιοσημείωτη δύναμη η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας; Πόσο βοηθούσε σε αυτό η γεωγραφική της θέση;

β) Παρατηρήστε τη γεωγραφική θέση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας και του δεσποτάτου της Ηπείρου. Πιστεύετε ότι ήταν εύκολο να συμβάλουν στην απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης;

γ) Τελικά ποιο από τα τρία ελληνικά κράτη που απέμειναν ελεύθερα κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας θεωρείτε ότι ήταν ευκολότερο να συμβάλει στην απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης;

Συμπληρωματικά σας παρέχονται οι εξής πληροφορίες:

Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας εμποδιζόταν από μεγάλες οροσειρές να επεκταθεί προς την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας, ενώ η κατάληψη της Σινώπης από τους Τούρκους κατέστρεψε τη δυνατότητά της να επεκταθεί δυτικά. Πάντως η στρατηγική της θέση για το διεθνές εμπόριο της επέτρεψαν να αποκτήσει φήμη και πλούτη και να αποτελέσει την κιβωτό του ελληνισμού της περιοχής μέχρι το 1461. Ιδιαίτερα στα μέσα του 14^ου αιώνα οι ηγεμόνες της είχαν πολύ μεγαλύτερη υπόληψη και διεθνές κύρος από τους Αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης.

Από το βιβλίο του καθηγητή, σελ. 72

Σημείωση: οι πληροφορίες αυτές θα σας βοηθήσουν να απαντήσετε στην πρώτη ερώτηση της σελίδας 75 του σχολικού σας βιβλίου

Για τα τρία παρακάτω ελληνικά κράτη, να έχετε υπόψη σας τις παρακάτω πληροφορίες:

I. Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

• Ιδρύεται από τους Μεγάλους Κομνηνούς στη νότια ακτή του Ευξείνου Πόντου

• Μένει απομονωμένη για 250 χρόνια – δεν ασκεί επίδραση στην τύχη του Βυζαντίου, λόγω της κατάληψης της Σινώπης από τους Σελτζούκους Τούρκους

II. Το κράτος της Ηπείρου

• Ιδρύεται από το Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα

• Ο Θεόδωρος ο σημαντικότερος αυτοκράτορας – καταλύει το βασίλειο της Θεσσαλονίκης και το ενσωματώνει στο κράτος του και στέφεται στη Θεσσαλονίκη αυτοκράτωρ των Ρωμαίων

• Νικιέται από τους Βουλγάρους

III. Η Αυτοκρατορία της Νίκαιας

• Το κυριότερο από τα ελληνικά κράτη – ιδρύεται από το Θεόδωρο Λάσκαρη – γύρω του συσπειρώνονται οι πιστές στο κράτος δυνάμεις των Βυζαντινών

• Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Βατάτζης φρόντισε τη διοίκηση, την κοινωνική πρόνοια, την άμυνα και την αγροτική παραγωγή του κράτους

• Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος συνήψε συνθήκη με τους Γενουάτες : του πρόσφεραν, με ανταλλάγματα, βοήθεια εναντίον των Βενετών

• Το 1261 στη διάρκεια της δικής του βασιλείας ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος καταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη– Ο Μιχαήλ στέφεται αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία

Και τώρα σκεφτείτε και απαντήστε…

Διαβάστε την πηγή της σελίδας 75 του σχολικού σας βιβλίου και σκεφτείτε τι κέρδη μπορεί να έφερε στη βυζαντινό κράτος η πολιτική του Ι. Βατάτζη.

Τα ανταλλάγματα που παραχώρησε στη Γένουα ο Μιχαήλ Παλαιολόγος βοήθησαν στον αγώνα του Βυζαντίου εναντίον της Βενετίας. Φαντάζεστε, όμως τι αρνητικές συνέπειες μπορεί να είχαν αργότερα στο βυζαντινό κράτος και ποιες;

Ο Βατάτζης κατέστησε το κράτος του μια υπολογίσιμη δύναμη, ασφαλείς κτήσεις στη Μ. Ασία και ένα μεγάλο τμήμα των Βαλκανίων υπό την εξουσία του.
Η Ήπειρος δεν είχε δύναμη.
Η Βουλγαρία ήταν εξαθλιωμένη.

Η Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης ήταν αξιοθρήνητη. Διαβάστε σχετικά την παρακάτω πηγή:

Το Λατινικό κράτος της Πόλης, περνούσε μεγάλη κρίση. Μέρα με τη μέρα έσβηνε, γιατί δεν είχε πια έσοδα. Και ήταν τόση η φτώχεια και η πείνα, που και στο παλάτι ακόμα δεν υπήρχαν ξύλα για να ανάψουν φωτιά και να ζεσταθούν τον τελευταίο χειμώνα. Χαλούσαν λοιπόν πόρτες και παράθυρα για να εξοικονομήσουν λίγα ξύλα. Στους δρόμους πάλι, που ήταν γεμάτοι από πειναλέους και κοκκαλιάρηδες ζητιάνους, μέρα και νύχτα πέθαιναν πολλοί από δαύτους. Όλοι μέσα στην πρωτεύουσα παρακαλούσαν νά ’ρθει απέξω στρατός να τους λευτερώσει, όπως και έγινε […] Οι Λατίνοι αιφνιδιάστηκαν και δεν πρόβαλαν καμία αντίσταση. Ο αυτοκράτορας Βαλδουΐνος μαζί με το Λατίνο πατριάρχη και τους άρχοντες μπήκαν στα βενετσάνικα πλεούμενα και φύγανε. Οι καταχτητές έτρεχαν σα λαγοί, πατείς με πατώ σε, ποιος να πρωτομπεί στα καράβια. Τους είχε πιάσει πανικός. Από την τρομάρα τους δεν μπόρεσαν να πάρουν μαζί τους και όσα κλεμμένα φύλαγαν στα σπίτια τους. Αλλιώτικα, θα λεηλατούσαν και θα έκαιγαν ακόμα μια φορά την ξακουστή πρωτεύουσα του Βυζαντίου.

Γ. Κορδάτου, Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου, εκδ. Μπουκουμάνη, σελ.397-398

Επομένως ο ικανός ηγέτης παίζει μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη ενός κράτους…

• Ίσως αν μπορούσε να ζει πολλά πολλά χρόνια ο Βατάτζης, να είχε εκμεταλλευθεί την εξαθλίωση των Λατίνων, ώστε να τους διώξει από την Κωνσταντινούπολη, χωρίς να παραχωρήσει ανταλλάγματα στους Γενουάτες.

Αυτό όμως είναι μόνο μια υπόθεση…

Ερωτήσεις

Τι γνωρίζετε για την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας; (Ιδρυτής, τοποθεσία, σχέσεις με το Βυζάντιο)
Τι γνωρίζετε για το Κράτος της Ηπείρου; (ιδρυτής, σημαντικός αυτοκράτορας, σημαντικές νίκες, τελική ήττα)
Ποιους αυτοκράτορες της αυτοκρατορίας της Νίκαιας γνωρίζετε; Ποια ήταν η συμβολή του καθενός στην ενίσχυση του κράτους και μακροπρόθεσμα στην απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης;
Ποια ήταν η εσωτερική πολιτική του Ι. Βατάτζη, ποιος ο στόχος της και ποια τα αποτελέσματά της;
Κάτω από ποιες συνθήκες απελευθερώθηκε η Πόλη από τους Λατίνους; Ποια μειονεκτήματα είχε ο τρόπος που επέλεξε ο Μιχαήλ ο Η΄ για να την απελευθερώσει;
Γιατί ο Μιχαήλ επέλεξε να στεφθεί και δεύτερη φορά αυτοκράτορας στην Αγια-Σοφιά; Ποιος ο συμβολισμός αυτής της ενέργειας;

ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ ΚΑΙ Η ΡΑΓΔΑΙΑ ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΟΥΣ

Α. Η κατάκτηση της Μ. Ασίας

Οι Οθωμανοί Τούρκοι νομάδες από την Κεντρική Ασία – εγκαθίστανται κοντά στην Προύσα – προσελκύουν μισθοφόρους και καλλιεργητές που πυκνώνουν τις τάξεις τους – σύντομα την καταλαμβάνουν
Η διάλυση των ακριτικών σωμάτων διευκολύνει τη ραγδαία προέλαση τους

Β. Η οργάνωση του κράτους

Ιδρυτής του κράτους ο Οσμάν – κράτος του Οσμάν ή Οθωμανικό κράτος
Το κράτος έχει στρατιωτική οργάνωση – αρχικά στηρίζεται στους γαζήδες

( φανατικοί μαχητές της πίστης )

Από φυλετικές ορδές σε οργανωμένο κράτος κυρίως χάρις στις προσπάθειες των σουλτάνων Ορχάν ( ο πρώτος σουλτάνος ) και Μουράτ Α’
Η κατάληψη της Νίκαιας και της Νικομήδειας εξασφαλίζει στους Οθωμανούς σημαντικά αστικά κέντρα και τον απόλυτο έλεγχο της Βιθυνίας
Η σχετική θρησκευτική ανεκτικότητα προς τους χριστιανικούς αγροτικούς πληθυσμούς περιορίζει τις αντιδράσεις και διευκολύνει την επικράτησή τους
Το κράτος παραχωρεί τιμάρια στους ιππείς του – αντίβαρο στο σώμα των ιππέων το σώμα των γενίτσαρων – προέρχεται κυρίως από το παιδομάζωμα

Γ. Η οθωμανική προέλαση στα Βαλκάνια – Το Βυζάντιο υποτελές

Η αυτοκρατορία σε απελπιστική κατάσταση γιατί :

Έχει ακρωτηριαστεί εδαφικά
Έχει καταρρεύσει οικονομικά – όλες οι πηγές εισόδων έχουν εξαντληθεί – το νόμισμα έχει υποτιμηθεί –
Το διοικητικό σύστημα σε πλήρη διάλυση

Οι Τούρκοι καταλαμβάνουν την Καλλίπολη – πανικός στη Βασιλεύουσα
Η Θράκη καταλαμβάνεται σταδιακά – η Αδριανούπολη πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους
Οι Σέρβοι αναγκάζονται να αναγνωρίσουν την κυριαρχία του Σουλτάνου – η αποφασιστική μάχη στο Κοσσυφοπέδιο – με τους Σέρβους συμμαχούν και άλλοι βαλκανικοί λαοί – οι Τούρκοι βγαίνουν νικητές – γίνονται κύριοι των Βαλκανίων
Το Βυζάντιο φόρου υποτελές στο Σουλτάνο
Ο Σουλτάνος πιέζει ασφυκτικά το Βυζάντιο και ελέγχει απόλυτα τη διαδοχή στο θρόνο
1393 : ο Βαγιαζήτ ξεκινά 8χρονη πολιορκία για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης – χωρίς επιτυχία

Οι Οθωμανοί και η ραγδαία προέλασή τους.
Θα μας βοηθούν οι χάρτες των σελ. 76 και 84

Θα συγκεντρωθούμε τους παρακάτω θεματικούς άξονες

Α) Ποια ήταν η μορφή οργάνωσης του Οθωμανικού κράτους ώστε να επιτύχουν τη ραγδαία εξάπλωσή τους

Β) Ποια ήταν η κατάσταση του Βυζαντίου;

Γ) Ποια πορεία ακολούθησαν κατά την επικράτησή τους στη Μ. Ασία;

Δ)Ποιο ήταν το έτος ορόσημο και ποια πορεία ακολούθησαν στις εκστρατείες τους στην Ευρώπη;

Ε) Τελικά, το κερασάκι στην τούρτα, ήταν και η μεταξύ των αυτοκρατόρων διχόνοια – ένας ανόητος εμφύλιος πόλεμος….

Παρακολουθήστε στον παρακάτω πίνακα και συγκρίνετε την οργάνωση των Οθωμανών Τούρκων και του Βυζαντίου…

ΟΘΩΜΑΝΟΙ

ΒΥΖΑΝΤΙΟ

• Όντας κοντά στην Προύσσα, προσελκύουν μισθοφόρους που αναζητούν λάφυρα και καλλιεργητές που τους χαρίζουν κτήματα για να πολεμήσουν.

• Αξιοποιούν τον παλιό ισλαμικό θεσμό των γαζήδων, (φανατικών πολεμιστών της πίστης)

• Δείχνουν θρησκευτική ανεκτικότητα απέναντι στους αγροτικούς πληθυσμούς, κάτι που περιορίζει τις αντιδράσεις και την αντίστασή τους.

• Το αρχικό σώμα των νομάδων εθελοντών ιππέων αντικαθίσταται από ιππείς τιμαριούχους, στους οποίους παραχωρούνται τιμάρια, κάτι που ενισχύει την επιθυμία τους για κατακτήσεις.

• Ο στρατός συμπληρώνεται από τους γενίτσαρους, που είναι εθελοντές μισθοφόροι ή υποτελείς χριστιανικοί πληθυσμοί στρατολογούμενοι με τη βία.

• Η ισχυρή προσωπικότητα του Ορχάν, του πρώτου εμίρη που πήρε τον τίτλο του σουλτάνου, ενίσχυσε την οργάνωσή τους

• Μετά το 1261 διαλύονται τα ακριτικά σώματα.

• Την τελευταία εκατονταετία της ζωής του Βυζαντίου η αγωνία για την προέλαση των Τούρκων είναι εμφανής.

• Η αυτοκρατορία έχει ακρωτηριαστεί εδαφικά.

• Το κρατικό ταμείο είναι άδειο.

• Το νόμισμα έχει υποτιμηθεί.

• Οι πηγές εσόδων έχουν εξαντληθεί.

• Το διοικητικό σύστημα βρίσκεται σε πλήρη διάλυση.

• Οι συνεχείς ήττες αναγκάζουν το Βυζάντιο να πληρώνει φόρο υποτέλειας στους Οθωμανούς.

• Συχνά θέτει στρατό στην υπηρεσία του σουλτάνου.

• Ο σουλτάνος μπορεί ακόμα και να ελέγχει τη διαδοχή στο βυζαντινό θρόνο.

Για να κατανοήσετε το μέγεθος της εξαθλίωσης του Βυζαντίου, μπορείτε να διαβάσετε τις παρακάτω πηγές.

1. ΟΙ ΤΕΛΕΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΑΜΟ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ Ε΄

Τέτοια φτώχεια επικρατούσε τότε στο αυτοκρατορικό παλάτι, που κανένα από τα ποτήρια ή τα κύπελλα δεν ήταν χρυσό ή ασημένιο. Αλλά από κασσίτερο, πηλό ή όστρακο. Για όσους γνώριζαν τα πράγματα, ήταν ολοφάνερη η βίαιη αποχώρηση του μεγαλείου και της χλιδής και τα πάντα εκεί μέσα μιλούσαν για τη δυστυχία που επικρατούσε. Ακόμη και τα αυτοκρατορικά διαδήματα και ενδύματα κατά την τελετή αυτή είχαν απομίμηση χρυσού και ψεύτικες πέτρες αντί για αληθινές, που αντανακλούσαν σε διάφορους καθαρούς χρωματισμούς πάνω στα επιχρυσωμένα δερμάτινα ενδύματα. Που και που διέκρινες και αληθινά μαργαριτάρια ή άλλους πολύτιμους λίθους που η λαμπρότητά τους ήταν ολοφάνερη και δεν ξεγελούσα τα μάτια. Τέτοια ήταν η κατάπτωση και η κατάρρευση της αρχαίας εκείνης ευδαιμονίας και λαμπρότητας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που όχι χωρίς ντροπή σας τα διηγούμαι όλα αυτά.

Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή ιστορία, XV, 11 Δ, εκδ. Βόννης, II, 788-789.

2. Η ΨΥΧΙΚΗ ΚΟΠΩΣΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ

Κόπωση και αποθάρρυνση χαρακτηρίζουν τη στάση των Βυζαντινών κατά τη διάρκεια αυτής της μεγάλης περιόδου που οι ιστορικοί αρέσκονται να την περιγράφουν ως την περίοδο της αργής αγωνίας του Κράτους και της Αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης. Το Βυζάντιο μόλις έγινε μικρό κράτος… θα επιδιώξει, σ΄ όλη αυτή την περίοδο, διευθετήσεις που θα του επιτρέψουν να συνεχίσει τη μίζερη ύπαρξή του σε βάρος συχνά της αξιοπρέπειας του λαού του.

Ε. Γλύκατζη Αρβελέρ, Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, 138-139

Α΄ ΦΑΣΗ: Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΣΤΗ Μ. ΑΣΙΑ

Οι Οθωμανοί φτάνουν από την Κεντρική Ασία ωθούμενοι από τους Μογγόλους και εγκαθίστανται κοντά στην Προύσα (τέλος 13^ου αι.)
Αρχές 14^ου αι. καταλαμβάνεται από τον Ορχάν η Προύσα. (Διαβάστε την πηγή της σελ. 83 για να σημειώσετε τους λόγους για τους οποίους καταλήφθηκε η Προύσα).

Ο Ορχάν καταλαμβάνει τη Νίκαια και τη Νικομήδεια και εξασφαλίζει τον απόλυτο έλεγχο της Βιθυνίας.

Β΄ ΦΑΣΗ: Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

• Μέσα 14 αι. οι Τούρκοι επωφελούνται από ένα μεγάλο σεισμό και καταλαμβάνουν την Καλλίπολη. – πανικός στη Βασιλεύουσα

• Η Θράκη καταλαμβάνεται σταδιακά, Αδριανούπολη και Διδυμότειχο, επί Μουράτ Α΄ – η Αδριανούπολη γίνεται πρωτεύουσα του Οθωμανικού κράτους

• Οι σλάβοι ηγεμόνες και η Βουλγαρία αναγκάζονται να αναγνωρίσουν την κυριαρχία του Σουλτάνου

– η αποφασιστική μάχη στο Κοσσυφοπέδιο – με τους Σέρβους να συμμαχούν με τους Βόσνιους, έχοντας αρχηγό τον ηγεμόνα Λάζαρο.

– οι Τούρκοι βγαίνουν νικητές – γίνονται κύριοι των Βαλκανίων (αν και στην αρχή τα πράγματα πήγαιναν καλά, αφού δολοφονήθηκε ο Μουράτ ο Α΄. Την τελική νίκη την απέσπασε ο διάδοχός του Βαγιαζήτ.

-Αναγνωρίζεται από τους Σέρβους η επικυριαρχία των Τούρκων στα Βαλκάνια.

• Το Βυζάντιο πιέζεται ακόμα περισσότερο. Αποκαλυπτικό της τεράστιας δύναμης των Οθωμανών ήταν ότι ο Βαγιαζήτ επιβάλλει στο θρόνο τον Ιωάννη το Ζ΄ εναντίον του παππού του Ιωάννη Ε΄ και ως αντάλλαγμα ο θείος του Μανουήλ, διάδοχός του πολεμά εναντίον του ίδιου του Βυζαντίου στο πλευρό του Βαγιαζήτ για την κατάληψη της τελευταίας ελληνικής πόλης της Μ. Ασίας, της Φιλαδέλφειας. Τι κάνουν λοιπόν οι εμφύλιοι πόλεμοι!

• 1393 : ο Βαγιαζήτ ξεκινά 8χρονη πολιορκία για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης – χωρίς επιτυχία. Η Πόλη τότε είχε μόλις 50.000 κατοίκους.

Γιατί οι Οθωμανοί κατέκτησαν τόσο εύκολα τα Βαλκάνια: Τι μας λέει η παρακάτω πηγή;

Δεν είναι δύσκολο να ερμηνεύσουμε την ευκολία, με την οποία οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα Βαλκάνια. Η Οθωμανική εισβολή συνέπεσε με μια εποχή κρατικής πολυδιάσπασης και πολλοί από τους ανεξάρτητους βασιλιάδες, δεσπότες και επικυρίαρχους των μικρότερων βαλκανικών ηγεμονιών δε δίσταζαν να επικαλεστούν εξωτερική βοήθεια, για να λύσουν τις μεταξύ τους διαφορές. Μέσα στη γενική αναρχία των Βαλκανίων μονάχα οι Οθωμανοί ακολουθούσαν μια συνεπή πολιτική τακτική και μόνο αυτοί διέθεταν τη στρατιωτική ισχύ και τη συγκεντρωτική διοίκηση που προϋπέθετε η εφαρμογή της. Ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα των Οθωμανών ήταν το σώμα των γενιτσάρων, ο πρώτος μόνιμος στρατός της Ευρώπης, που είχε συστήσει ο σουλτάνος μετά την κατάκτηση της Αδριανούπολης, χρησιμοποιώντας αιχμαλώτους πολέμου και βρισκόταν κάτω από την προσωπική αρχηγία του.

H. Inalcik, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600, μετ. Μ. Κοκολάκης, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1995,29

Ερωτήσεις

Να δώστε τους ορισμούς των παρακάτω εννοιών: ακριτικά σώματα, γαζήδες, ιππείς τιμαριούχοι, τιμάριο, γενίτσαροι.

2 .Ποια ήταν η μορφή οργάνωσης του Οθωμανικού κράτους ώστε να επιτύχουν τη ραγδαία εξάπλωσή τους

3. Ποια ήταν η κατάσταση του Βυζαντίου, κατά την περίοδο που οι Οθωμανοί καταλάμβαναν Ασία και Ευρώπη;

4. Ποια πορεία ακολούθησαν Οι Οθωμανοί κατά την επικράτησή τους στη Μ. Ασία;

5. Ποιο ήταν το έτος ορόσημο και ποια πορεία ακολούθησαν οι Οθωμανοί στις εκστρατείες τους στην Ευρώπη;

6. Ποιες συνέπειες είχε για το βυζάντιο η ήττα των Βαλκανικών λαών στο Κοσσυφοπέδιο;

7. Ποιους αρχηγούς των Οθωμανών γνωρίζετε;

8. Η μεγαλύτερη κατάντια του Βυζαντίου ήταν το γεγονός ότι οι Οθωμανοί έλεγχαν τη διαδοχή στο θρόνο. Να δώσετε ένα παράδειγμα που αποδεικνύει την επέμβαση των Οθωμανών στα εσωτερικά του Βυζαντίου.

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Α. Αναζήτηση βοήθειας στη Δύση

Μπροστά στην προέλαση των Τούρκων ο Μανουήλ Παλαιολόγος ταξιδεύει στην Ευρώπη για να ζητήσει βοήθεια – γίνεται δεκτός με σεβασμό και προκαλεί θαυμασμό – δεν πετυχαίνει όμως ουσιαστική βοήθεια
Η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους του Ταμερλάνου (1402) δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στο Σουλτάνο – απαλλάσσει το Βυζάντιο από τη φόρου υποτέλεια και του δίνει παράταση ζωής για άλλο μισό αιώνα
Ο κίνδυνος αναβιώνει με το Μουράτ Β’ – συστηματική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης(1421) – σώζεται για μία ακόμα φορά χάρη στα τείχη της
Οι Τούρκοι εισβάλλουν στην Πελοπόννησο (1423) και την κάνουν φόρου υποτελή(1426)
Τελευταία προσπάθεια από τον Ιωάννη Παλαιολόγο – στη Σύνοδο Φερράρας (1438-1439) – Φλωρεντίας δέχεται την πλήρη υποταγή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Καθολική Εκκλησία – ο λαός του Βυζαντίου αρνείται να το δεχτεί – τους χωρίζει βαθύ μίσος
Πρόσκαιρα προβλήματα των Τούρκων με τους ηγεμόνες της Αλβανίας και της Τρανσυλβανίας – μια Σταυροφορία των Δυτικών εναντίον τους αποτυγχάνει(1444)

Β. Η Άλωση

Από τα δραματικότερα γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας
Οι Τούρκοι αφοσιώνονται στην πολιορκία της Πόλης
Προπαρασκευαστικές ενέργειες :

χτίζουν τείχος στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου ( Ρούμελη – Χισάρ) για να αποκόψουν την πρωτεύουσα από τις περιοχές που την προμήθευαν σιτηρά
Εισβάλλουν στην Πελοπόννησο για να αποκλείσουν την περίπτωση βοήθειας από Δεσπότη του Μορέως

Αρχίζει η συστηματική πολιορκία – την υπερασπίζεται ο τελευταίος αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος
Υπεροπλία των Τούρκων, αναλογία 10 : 1
Ισχνή και ανεπαρκής η βοήθεια της Δύσης
Γενική επίθεση στις 29 Μαΐου 1453 – η Πόλη στα χέρια των Τούρκων
Ακολουθούν φοβερές λεηλασίες και σφαγές
Επιταχύνεται η πτώση και των τελευταίων ελεύθερων πόλεων – τελευταία πέφτει η Τραπεζούντα
Τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Γ. Το Βυζάντιο μετά την Άλωση

Το Βυζάντιο παύει να υπάρχει, αλλά η πνευματική του παράδοση συνεχίζεται
Συντελεί στην διατήρηση της πνευματικής ταυτότητας των Βαλκανίων

Ο τσάρος Ιβάν Γ΄ παντρεύεται την ανιψιά του τελευταίου αυτοκράτορα – αυτοανακηρύσσεται κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και των πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου – υιοθετεί το δικέφαλο αετό και εισάγει στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό – η Μόσχα αποκαλείται Τρίτη Ρώμη
Στα χρόνια της Αναγέννησης η Δυτική Ευρώπη έρχεται σε επαφή με τον κλασσικό ελληνικό πολιτισμό μέσω του Βυζαντίου

7. H άλωση της Κωνσταντινούπολης
Ερωτήσεις

Ποιος ήταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, που ταξίδεψε αρχικά στη Δύση για να ζητήσει βοήθεια και ποια ήταν τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του;
Ποιο σημαντικό γεγονός ανέστειλε τις προσπάθειες του Βαγιαζήτ και έδωσε παράταση ζωής μισού αιώνα στη Βυζαντινή αυτοκρατορία;
Ποια πολιτική ακολούθησε ο διάδοχος του Βαγιαζήτ, Μουράτ ο Β΄, απέναντι στη βυζαντινή αυτοκρατορία;
Ποιος ήταν ο δεύτερος βυζαντινός αυτοκράτορας που ζήτησε βοήθεια από τη Δύση;
Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο της Φερράρας – Φλωρεντίας και ποια αντίδραση προκάλεσαν οι αποφάσεις της στο βυζαντινό λαό;
Αναφέρετε δύο ηγεμόνες των Βαλκανίων που αντιστάθηκαν επιτυχώς εναντίον των Τούρκων.
Πότε οργανώθηκε Σταυροφορία εναντίον των Τούρκων και ποια τα αποτελέσματά της;
Ποιες ήταν οι προκαταρκτικές ενέργειες των Τούρκων πριν αφοσιωθούν στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης;
Δέχτηκαν η βυζαντινοί βοήθεια από τη Δύση και ποια ήταν αυτή;
Ποιους θεωρείτε καθοριστικούς παράγοντες που οδήγησαν στην Άλωση ; Πότε έγινε η Άλωση και ποιες ήταν οι συνέπειές της;
Ποια ελληνική πόλη υπέκυψε τελευταία στους Οθωμανούς;
Με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης έσβησε και το Βυζάντιο;
Ποια πόλη θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη και γιατί;

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ (ΣΤΟ Β΄ ΜΕΡΟΣ, ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ)

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου 2014

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Αρχειοθήκη ιστολογίου